Klimat – czynnik dużego ryzyka

Zagrożenia wynikające ze zmian klimatycznych i degradacji środowiska są coraz poważniej traktowane przez biznes. Firmy zaczynają uwzględniać w swoich działaniach także ryzyko klimatyczne. I mimo że ich wysiłki w sferze zrównoważonego rozwoju są wciąż niewystarczające – co przyznają sami prezesi – to ważne, że przedsiębiorstwa na całym świecie zaczynają się budzić z długiego snu. Najwyższy czas podjąć stanowcze działania na rzecz planety. Skorzysta na tym nie tylko społeczeństwo, ale także biznes.

Środowisko naturalne i klimat były w 2019 roku na ustach całego świata. Naukowcy biją na alarm w związku z ociepleniem klimatu i degradacją środowiska naturalnego. Pożary, które wybuchły w lipcu 2019 roku w Ameryce Południowej, m.in. w lasach deszczowych Amazonii, wywołały globalne poruszenie. Nazywane zielonymi płucami Ziemi lasy rozciągają się na obszarze aż ośmiu państw, są największym na świecie i najbogatszym pod względem gatunkowym obszarem leśnym. Nie tylko wytwarzają znaczną część tlenu na naszej planecie, ale również są domem dla milionów gatunków roślin i zwierząt. Amazonia odgrywa również kluczową rolę w regulowaniu klimatu. Deforestacja prowadzi nie tylko do rujnowania ekosystemów, ale też do wzrostu stężenia dwutlenku węgla w atmosferze.

Mimo że większość światowych przywódców pozostaje zgodna co do znaczenia Puszczy Amazońskiej i tego, że trzeba o nią dbać, to reakcje części z nich na głośne w ostatnim czasie pożary były przyczyną konfliktu pomiędzy państwami europejskimi a Brazylią. Kiedy prezydent Francji Emmanuel Macron podczas szczytu G7 w Biarritz zaproponował 20 milionów dolarów pomocy w związku z pożarami, prezydent Brazylii Jair Bolsonaro nie tylko odmówił, ale również zarzucił bogatym europejskim państwom protekcjonalne podejście i hipokryzję. Niektórzy eksperci zwracali wówczas uwagę, że pożary w Amazonii zdarzają się co roku, a część z nich celowo wywołują rolnicy, żeby powiększyć tereny uprawne. Należy podkreślić, że rolnictwo jest podstawowym źródłem zarobku i szansą na przeżycie dla wielu mieszkańców Brazylii. Dlatego nie ma się co dziwić, że chcą z niej skorzystać.

Nie mniejsze poruszenie wywołała 16‑letnia Szwedka, Greta Thunberg, która już w 2018 roku przyczyniła się do powstania globalnego ruchu społecznego, angażującego miliony osób protestujących przeciwko ociepleniu klimatu i szkodom wywoływanym działaniami człowieka. Tłumy protestujących (w dużej mierze uczniów i studentów) wyszły na ulice, domagając się od globalnych liderów natychmiastowych i gruntownych zmian na rzecz klimatu. Szacuje się, że 15 marca 2019 roku w ramach Młodzieżowego Strajku Klimatycznego na ulice wyszli mieszkańcy ponad 120 państw. Protest odbył się także w wielu miastach w Polsce. Dotychczasowe działania szesnastolatki spotkały się zarówno z zachwytem nad odwagą, którą się wykazała, i skalą ruchu społecznego, który zainspirowała, jak i krytyką dotyczącą idealistycznego i oderwanego od rzeczywistości podejścia do ochrony środowiska, a także braku konkretnych pomysłów na rozwiązanie problemów wiążących się z funkcjonowaniem biznesu.

Po emocjonalnym wystąpieniu Thunberg podczas szczytu ONZ, we wrześniu 2019 roku, w którym zarzuciła ona przywódcom bierność i zdradę, jej słowa spotkały się z krytyką niektórych liderów biznesu. Wśród nich znalazł się na przykład miliarder, trzeci najbogatszy człowiek na świecie, Bernard Arnault, prezes grupy LVMH, giganta na globalnym rynku dóbr luksusowych. Jak wynika z informacji podanych przez agencję informacyjną Bloomberg, Arnault podczas wydarzenia poświęconego wysiłkom związanym ze zrównoważonym rozwojem w grupie LVMH stwierdził, że Thunberg poddała się totalnie katastroficznej wizji przyszłości, a jej poglądy są „demoralizujące dla młodych ludzi”Indeks górny 1¹. Powiedział też, że to właśnie wzrost gospodarczy w ostatnich dziesięcioleciach pomógł wielu ludziom zmierzyć się z ubóstwem i przyczynił się do poprawy ich zdrowia na całym świecie. „Jeśli nie chcemy się cofać, nadal potrzebujemy wzrostu” – przekonywał.

Z kolei kanclerz Niemiec Angela Merkel, jak wynika z doniesień „The Times of London” zwróciła uwagę, że technologia i innowacje, zwłaszcza w sektorze energetycznym, zwiększają możliwości realizacji celów związanych z walką z zagrożeniami klimatycznymi. Thunberg nie odniosła się do tej kwestiiIndeks górny 2².

Nie ulega wątpliwości, że Thunberg wywołała ogromne poruszenie i sprawiła, że klimat i środowisko są dziś na ustach całego świata. Nie brakuje głosów, że udało jej się tym samym zrobić więcej niż niejednemu światowemu liderowi. Podobnie wzburzenie medialne wywołane pożarami lasów przyczyniło się do ogólnoświatowej dyskusji na temat tego, co jeszcze można uratować. Ale słowa i deklaracje to za mało, żeby doszło do pozytywnych zmian. Potrzebne są konkretne działania ze strony rządów, biznesu i konsumentów, aby można było dostrzec pozytywne efekty. Powołując się na koncepcję społecznej odpowiedzialności biznesu, firmy głośno mówią o swoich programach skoncentrowanych na ochronie środowiska, ograniczaniu zużycia energii i wody, kontrolowaniu łańcucha dostaw, wdrażaniu gospodarki obiegu zamkniętego. Coraz więcej przedsiębiorstw stawia na nowoczesne technologie, które mają czynić część z ich procesów neutralnymi pod względem emisji dwutlenku węgla i pomagać im realizować cele zrównoważonego rozwoju. Czasu zostało niewiele. Przecież według ambitnej Agendy 2030 cele zrównoważonego rozwoju miały zostać osiągnięte do końca trzeciej dekady XXI wieku, a jak już dziś wiadomo – do ich realizacji jest nam wciąż bardzo daleko.

Globalnie zboczyliśmy z trasy

O tym, jak długą drogę musi pokonać biznes, aby osiągnąć cele zrównoważonego rozwoju, świadczy piąta edycja organizowanego co trzy lata badania The Decade to Deliver. A Call to Business Action, przygotowanego przez United Nations Global Compact oraz Accenture Strategy. Jest to badanie oparte na spostrzeżeniach 1000 prezesów z 21 branż i 99 państw. Wynika z niego jednoznacznie, że zdaniem respondentów wkład biznesu w realizację globalnych celów zrównoważonego rozwoju jest zbyt mały. Mówią o tym otwarcie sami prezesi. Indagowani liderzy uważają, że ich wkład w zrównoważony rozwój jest niewystarczający, a mówią to nie tylko w kontekście reprezentowanych przez siebie branż, ale nawet w odniesieniu do własnych firm.

Jak wynika z raportu, tylko 21% badanych prezesów uważa, że ich przedsiębiorstwo w istotny sposób przyczynia się do realizacji globalnych celów związanych ze zrównoważonym rozwojem, natomiast aż 71% prezesów uważa, że przy zwiększeniu ich zaangażowania i podjęciu działań biznes mógłby odnieść na tym polu większe sukcesy.

Jako bariery zrównoważonego rozwoju 26% respondentów w 2019 roku podaje brak jasnego przełożenia działań związanych ze zrównoważonym rozwojem na wartość dla biznesu (w 2016 roku było to 31%, a w 2013 – 37%). Natomiast 40% badanych prezesów stwierdziło, że wysiłki na rzecz zrównoważonego rozwoju przyczyniają się do wzrostu przychodów.

Podkreślają oni także, że oczekiwania społeczne są istotnym powodem podejmowania przez nich działań na rzecz zrównoważonego rozwoju i – jak wynika z badania – aż 76% prezesów stwierdza, że zaufanie ze strony społeczeństwa będzie odgrywać kluczową rolę w budowaniu przewagi konkurencyjnej w ciągu kolejnych pięciu lat.

Polski kontekst

Polscy prezesi również mają świadomość konieczności podjęcia kompleksowych działań. Od kilku lat „Harvard Business Review Polska” regularnie publikuje raporty dotyczące społecznej odpowiedzialności biznesu i realizacji celów zrównoważonego rozwoju. Tematowi temu poświęcono do tej pory dwa wydania specjalne magazynu. Firmy chcą się dzielić dobrymi praktykami w tym zakresie i – jak wynika z danych Forum Odpowiedzialnego Biznesu, organizacji zajmującej się promocją koncepcji CSR w Polsce – liczba zgłaszanych dobrych praktyk stale rośnie.

W tym roku ukazała się już siedemnasta edycja raportu Odpowiedzialny biznes w Polsce. Dobre praktyki, podsumowująca 2018 rok. Znalazła się w nim rekordowa liczba zgłoszonych praktyk oraz stosujących je firm – wzrost jest szacowany na 30%. W edycji z 2017 roku liczba zgłoszonych działań przekroczyła 1000, a w tej z 2018 roku wyniosła ponad 1500.

Podobnie jak w dwóch poprzednich edycjach, tak i najnowszej dominują następujące cele: 4. Dobra jakość edukacji, w ramach którego zgłoszono 351 praktyk, oraz cel 3. Dobre zdrowie i jakość życia (317 praktyk). Do najczęściej realizowanych celów należą również: cel 8. Wzrost gospodarczy i godna praca (214 praktyk), cel 12. Odpowiedzialna produkcja i konsumpcja (175 praktyk) oraz cel 11. Zrównoważone miasta i społeczności (167 praktyk).

Co ciekawe, w tym roku nastąpił znaczny wzrost liczby zgłaszanych praktyk odnoszących się do celu 13. Działaniom w dziedzinie klimatu poświęcono aż 115 praktyk w najnowszej odsłonie raportu (w poprzedniej było to 41 praktyk). Firmy pozostają najmniej zaangażowane w realizację celu 14. Życie pod wodą – tylko 8 zgłoszonych praktyk.

Marzena Strzelczak, dyrektor generalna Forum Odpowiedzialnego Biznesu, pomimo wzrostu zgłoszonych praktyk w odniesieniu do klimatu nie ocenia optymistycznie działań polskich firm w tym zakresie. W ostatnim raporcie poświęconym kwestiom CSR, opublikowanym na łamach „Harvard Business Review Polska” w maju 2019 roku, pt. Jak polski biznes realizuje cele zrównoważonego rozwoju, Strzelczak skomentowała: „Choć na rzecz realizacji celu 13., związanego z klimatem, zgłoszono aż 115 praktyk, to nasze obserwacje i badania pokazują, że jest to jeden z celów słabiej realizowanych przez firmy w Polsce. Wiele zgłoszonych praktyk obejmuje działania edukacyjne, które są oczywiście ważne, ale to zdecydowanie za mało, żeby realnie wpłynąć na klimat. Tak naprawdę wyzwaniem w takim kraju jak Polska jest odejście od paliw kopalnych. Niestety, potrzebujemy wielu lat, aby to zmienić. Klimat to zresztą pięta achillesowa wielu organizacji nie tylko w Polsce, ale też na świecie. Spowodowanie, by biznes poważnie podchodził do wyzwań klimatycznych, jest zadaniem globalnym” – zwróciła uwagę Marzena Strzelczak.

Ryzyko klimatyczne

Środowisko i klimat muszą znaleźć się w centrum uwagi polskich firm, bo nieuchronnie stają się elementem ryzyka. Nic dziwnego, skoro pożary i powodzie stanowią bezpośrednie zagrożenie nie tylko dla osób prywatnych, ale też dla organizacji – i dotyczy to firm na całym świecie. W końcu liczne polskie firmy korzystają z usług dostawców z różnych kontynentów.

Firma doradcza Deloitte omawia, w jaki sposób szacować ryzyko klimatyczne, w artykule Zarządzanie ryzykiem klimatycznym. Zmiana klimatu w biznesie w ramach Sustainability Insights 4/2019. W artykule można przeczytać, że: „Zmiany klimatu spowodują prawdopodobnie jedne z najgłębszych zmian w przedsiębiorstwach, jakie mogliśmy obserwować w minionych latach. Efekty coraz poważniejszych i częstszych zdarzeń związanych z klimatem potęgowane są przez przyspieszające tempo zmian polityki i przepisów. Ryzyko klimatyczne to coś, z czym mierzą się wszyscy, bez względu na lokalizację, sektor lub status społeczno‑ekonomiczny. Zarządzanie ryzykiem klimatycznym i dostosowanie się do zmian będzie kluczowe dla każdej firmy, która chce kontynuować swoją działalność w przyszłości”Indeks górny 3³.

Na łamach „Harvard Business Review Polska” także ukazał się szereg artykułów na temat szacowania ryzyka klimatycznego. Według jednego z nich, Przyszłościowa strategia klimatyczna dla organizacji autorstwa Josepha E. Aldy oraz Gianfranco Gianfrate, opublikowanego w tegorocznym październikowym numerze magazynu, zagrożenia związane z klimatem nie są problemem teoretycznym. Autorzy stwierdzają: „Organizacje starają się wszelkimi sposobami chronić swój majątek, aktywa i łańcuchy dostaw przed coraz bardziej gwałtownymi huraganami, falami upałów, pożarami czy suszami. Koszty owego »ryzyka klimatycznego« uwzględnia w kalkulacjach coraz więcej firm, a inwestorzy przywiązują do ich posunięć dużą wagę. Istnieje jednak zagrożenie powiązane z ryzykiem klimatycznym, z którego wiele firm nie w pełni zdaje sobie sprawę – »ryzyko węglowe«, czyli wpływ polityki spowalniającej tempo zmian klimatu na strategie przedsiębiorstw i na zwrot z inwestycji. Organizacje muszą zdawać sobie sprawę z tego, że w miarę pogłębiania się kryzysu klimatycznego państwa będą wprowadzać coraz bardziej rygorystyczne regulacje, które wymuszą wzrost kosztów emisji zanieczyszczeń. Kto się nie przygotuje na taki rozwój wypadków, może wypaść z gry” – można przeczytać w artykule.

Polskie firmy mają świadomość konieczności reagowania na wyzwania generowane przez klimat. Podczas debaty przeprowadzonej w ramach konferencji „BASF dla planety”, organizowanej przez firmę BASF pod patronatem Global Compact Network Poland i UNEP GRID Warszawa, część z ekspertów mówiła o reagowaniu na „kryzys klimatyczny”. W konferencji wzięło udział około 300 uczestników, przedstawicieli m.in. branży chemicznej, pragnących poznać najnowsze rozwiązania i innowacje, które mogą pomóc w rozwiązaniu niektórych problemów. O konieczności sprostania wyzwaniom generowanym przez klimat mówił prof. dr hab. Zbigniew W. Kundzewicz, klimatolog, członek PAN, laureat zespołowej Pokojowej Nagrody Nobla. Ponadto przykładami dobrych praktyk z międzynarodowych przedsiębiorstw podzielili się: Carolina Garcia Gomez, CEO & Chief Sustainability Officer, IKEA Retail Poland; Alain Simonnet, Managing Director 3M East Europe Region, 3M Poland; oraz Artur Osuchowski, były członek zarządu CIECH. Elżbieta Wołoszyńska‑Wiśniewska, dyrektor ds. edukacji i geoinformacji, reprezentująca Centrum UNEP‑Grid Warszawa, zaprezentowała z kolei doświadczenia organizacji pozarządowych we współpracy z firmami. Przedsiębiorstwa zaczynają rozumieć, że reagowanie na wyzwania związane z klimatem i środowiskiem nie jest wyborem, ale koniecznością. Organizacje, które się nie dostosują, mogą ucierpieć w najbliższych latach.

Liczba zgłaszanych dobrych praktyk do raportu FOB

Źródło: Forum Odpowiedzialnego Biznesu

Interesariusze oczekują więcej

Prezesi faktycznie mogą mieć powody do zmartwień, bo oczekiwania społeczne nieustannie rosną. Doniesienia medialne i tempo rozprzestrzeniania się informacji (również tych nieprawdziwych) w mediach społecznościowych mogą błyskawicznie nadszarpnąć wizerunek firmy – a w konsekwencji jej finanse. Rosną jednak nie tylko wymagania konsumentów, ale również ich świadomość. Liczne badania potwierdzają, że klienci oczekują od firm bardziej zrównoważonego prowadzenia biznesu. Z opublikowanych na łamach obecnego wydania HBRP artykułów, prezentujących dobre praktyki w obszarze CSR wybranych firm działających w Polsce, wynika, że kwestie środowiskowe są uwzględniane przez klientów firm z różnych branż. W jednym z opublikowanych w tym wydaniu artykułów firma zajmująca się produkcją opakowań DS Smith zwraca uwagę na bardzo duże zainteresowanie polskich konsumentów kwestią materiałów, z których zostały stworzone opakowania. Okazuje się, że wśród Europejczyków to właśnie Polacy są najbardziej skłonni zapłacić więcej za produkt w opakowaniu o mniejszej zawartości tworzyw sztucznych. Z kolei firma odzieżowa LPP ogłosiła ostatnio nową strategię „For People for Our Planet” (dla ludzi, dla planety), której znaczna część dotyczy środowiska. Anna Miazga, ekspert ds. zrównoważonego rozwoju w LPP, opowiada o kolekcji ECO Aware i o funkcjonującym w sklepach systemie zbiórki odzieży używanej. Grupa Carlsberg zobowiązuje się natomiast do tego, że do 2030 roku całkowicie zredukuje ślad węglowy oraz o połowę obniży zużycie wody w browarach. Firmy muszą podejmować takie zobowiązania, bo w ten sposób wysyłają sygnał swoim potencjalnym klientom i pracownikom, że im zależy na dobru wspólnym. Obecnie o gospodarce obiegu zamkniętego, zrównoważonym rozwoju, trosce o klimat i środowisko debatują wszyscy: od Michaela Bloomberga, przez Leonarda DiCaprio, po Bernarda Aurnalta. Zagadnienia te nie są tematami zastępczymi, ale jednymi z najpoważniejszych wyzwań XXI wieku. Z kolei działania CSR firm nie mogą już być jedynie próbą poprawienia wizerunku, stają się bowiem szansą na przetrwanie na rynku.