Produkty i usługi, które maksymalizują wykorzystanie i ponowne użycie materiałów oraz innych zasobów, mogą stanowić szansę zarówno na rozwój biznesowy, jak i działania na rzecz zrównoważonego rozwoju.
Firmy, które dążą do osiągnięcia ambitnych celów zrównoważonego rozwoju w zakresie ograniczenia zużycia paliw kopalnych i redukcji odpadów, muszą wyjść poza samo przejście na energię odnawialną. Mniej więcej połowa globalnych emisji pochodzi z produkcji i konsumpcji dóbr takich jak żywność, opakowania, materiały budowlane i tekstylia. Aby przyspieszyć dekarbonizację, będzie trzeba gruntownie przemyśleć materiały i usługi pozyskiwane od dostawców, drogi dystrybucji oraz sposoby, w jakie klienci korzystają z produktów. Ważne będzie także zwrócenie uwagi na to, co się dzieje z produktami po zakończeniu ich cyklu życia.
Właśnie w tym kontekście modele gospodarki cyrkularnej zyskują na znaczeniu. Ich głównym celem jest optymalizacja wykorzystania zasobów materiałowych w organizacjach, co nie tylko pomaga zredukować emisję dwutlenku węgla, ale też pomaga zmniejszyć obciążenie lokalnych ekosystemów. Firmom cyrkularność oferuje szansę na zwiększenie konkurencyjności poprzez poprawę wyników finansowych, efektywniejsze zarządzanie zasobami oraz wzmocnienie odporności na wahania rynkowe dzięki zamkniętym łańcuchom dostaw. Ponadto atrakcyjne efekty zarządzania cyrkularnego, takie jak odnowione meble czy nowe produkty wykonane z materiałów pochodzących z recyklingu, przyciągają klientów, którzy również dążą do realizacji własnych celów zrównoważonego rozwoju.
Pomimo licznych zalet tego typu funkcjonowania firmy działające według modelu gospodarki cyrkularnej wciąż stanowią rzadkość. Głównym powodem jest trudność w identyfikacji i wdrożeniu odpowiednich rozwiązań, które będą zgodne zarówno z ogólną strategią, jak i możliwościami organizacji. W tym artykule, bazując na naszych badaniach nad organizacjami wdrażającymi te modele, przedstawiamy cztery różne ścieżki prowadzące do cyrkularności oraz kluczowe elementy skutecznego wdrożenia tych modeli.
Wydłużenie żywotności produktu
Ponowne wykorzystanie, odsprzedaż, naprawa lub renowacja to metody wydłużania cyklu życia produktów, które umożliwiają firmom maksymalizację ich użytkowania, a jednocześnie ograniczają ilość odpadów i zużycie surowców. Wyzwanie dla firm polega na tym, by oferując takie rozwiązania, zachować wszystkie korzyści, jakich klienci oczekują od nowych produktów. Istnieje kilka sposobów, aby skutecznie wdrożyć to podejście:
Projektowanie z myślą o trwałości. Aby umożliwić naprawę lub renowację, produkty muszą być projektowane z myślą o tym, by były trwałe, modułowe i łatwe do demontażu. Wymaga to często zastosowania bardziej wytrzymałych materiałów, unikania klejów przy montażu oraz zapewnienia, że naprawy można dokonywać przy użyciu standardowych narzędzi.
Holenderskie ministerstwo obrony (MoD) przyjęło podejście cyrkularne w przypadku mundurów dostarczanych swoim pracownikom. Mundury są czyszczone i naprawiane w celu przedłużenia ich użytkowania. Przeprojektowano je tak, by uszkodzone elementy, na przykład rękawy, można było łatwo wymienić bez konieczności wyrzucania całej kurtki. Dzięki temu zmniejszono ilość odpadów, a jednocześnie oszczędzono od 8 do 10 milionów euro rocznie, które normalnie zostałoby przeznaczone na zakup nowych mundurów i utylizację starych. Podobne podejście przyjął producent smartfonów Fairphone, który zaprojektował swoje telefony z wymiennych, modułowych komponentów. Klienci mogą zmodernizować poszczególne elementy, takie jak aparat czy bateria, zamiast kupować nowy telefon, co opóźnia proces starzenia się urządzeń.
Projektowanie z myślą o demontażu i naprawie wiąże się z pewnymi kompromisami. Trwalsze, modułowe komponenty lub zapięcia, które można łatwo odłączyć, mogą powodować, że produkt będzie bardziej złożony i koszty jego produkcji wzrosną. Pomimo tych trudności takie podejście stanowi nadrzędną zasadę umożliwiającą wprowadzenie modeli gospodarki cyrkularnej zarówno w sektorze elektroniki, jak i w budownictwie.
Możliwość naprawy i renowacji. Żeby cykl życia produktów był dłuższy, musi być możliwa ich naprawa i renowacja, czy to wewnątrz firmy, czy dzięki współpracy z innym podmiotem. Holenderskie ministerstwo obrony zdecydowało się na tę drugą możliwość. W obliczu konieczności naprawy setek tysięcy artykułów ministerstwo potrzebowało rozwiązań na skalę przemysłową. Zamiast budować je od podstaw, nawiązało współpracę z Biga Groep, przedsiębiorstwem społecznym, które zapewnia zatrudnienie osobom z marginalizowanych społeczności. Dzięki temu nabyło zdolność do napraw mundurów na dużą skalę. Z czasem to partnerstwo ewoluowało, a Biga Groep stopniowo zwiększało swoje możliwości, jednocześnie tworząc nowe miejsca pracy.
Bliska współpraca zespołów odpowiedzialnych za rozwój produktów z tymi zajmującymi się naprawą i renowacją pozwala lepiej zrozumieć wymagania projektowe dotyczące trwałości i łatwości do naprawy. Kiedy producent obuwia Vivobarefoot uruchomił program napraw i renowacji, okazało się, że niektóre modele jego butów są trudne do naprawy. W odpowiedzi firma zaangażowała swoje zespoły projektowe do współpracy z partnerami zajmującymi się naprawami, aby uzyskać cenne informacje zwrotne, które pomogły ulepszyć przyszłe produkty.
Równie istotne jest długoterminowe planowanie dostępności części zamiennych oraz usług naprawczych. Obejmuje to także ustalenie, w jaki sposób naprawy i renowacje będą realizowane – na przykład poprzez rozszerzone plany gwarancyjne lub jako płatne usługi, które mogą stać się dodatkowym źródłem dochodów. Z kolei programy odkupu zużytych rzeczy mogą zachęcać klientów do zwracania produktów producentom w celu ich renowacji.
W niektórych branżach, takich jak rynek telefonów komórkowych, niezależne firmy już teraz oferują usługi odsprzedaży, naprawy i renowacji. Producenci mogą wspierać ten sektor, dostarczając części zamienne, zestawy naprawcze oraz instrukcje obsługi. W związku z nowymi regulacjami dotyczącymi prawa do naprawy, które coraz częściej są wprowadzane przez różne państwa, wkrótce może to stać się obowiązkiem prawnym. Na przykład przepisy UE dotyczące prawa do naprawy wymagają, aby producenci zapewniali profesjonalnym serwisantom dostęp do części zamiennych przez 10 lat w przypadku wybranych kategorii produktów. Istotnym wyzwaniem w tym zakresie jest także zapewnienie wsparcia dla oprogramowania w tzw. inteligentnych produktach.
Wykorzystanie danych i cyfryzacji. Zgromadzone dane mogą znacznie usprawnić procesy konserwacji, naprawy i renowacji. Niektórzy producenci wykorzystują podłączone do internetu czujniki oraz analizy predykcyjne do monitorowania stanu produktów i planowania ich konserwacji z wyprzedzeniem. Analiza danych dostarcza również cennych informacji na temat sposobu, w jaki klienci korzystają z produktów, ujawniając typowe usterki oraz wzorce zużycia. Dzięki temu możliwe jest dalsze doskonalenie projektów i zwiększenie ich trwałości.
Platformy cyfrowe stanowią również doskonały kanał do odsprzedaży używanych i odnowionych produktów, zwłaszcza jeśli są wspierane przez szczegółowe dane dotyczące stanu i historii tych rzeczy. To zwiększa przejrzystość oraz zaufanie na rynku wtórnym. Dzięki temu firmy mogą również pozyskiwać informacje o tym, że ich używane lub odnowione produkty są już dostępne na platformach takich jak eBay, Vestiaire Collective czy Back Market.
Przeczytaj artykuł i poznaj cztery podejścia do cyrkularności.
