Ostatnie lata były trudne dla firm działających w ramach tzw. gospodarki kreatywnej). Najpierw żniwo zebrał krach finansowy, który rozpoczął się w 2007 roku, a globalna pandemia w 2020 roku sprawiła, że wiele firm zamknęło swoje podwoje na stałe. Teraz sektor stoi w obliczu kolejnego kryzysu: potencjalnej globalnej recesji. Co ma zrobić lider?
Obecny klimat ekonomiczny – po obu stronach Atlantyku – jest niepewny, a wiele branż odczuwa jego skutki. W Wielkiej Brytanii inflacja wzrosła do 10%, co jest najwyższym poziomem od kilku lat, a w tym samym czasie płace realne spadają. Funt stracił na wartości w stosunku do dolara amerykańskiego, przez co towary importowane stały się droższe, podobnie jak euro, którego wartość w ujęciu rocznym spadła o 14%. Tymczasem w USA rynek akcji jest niestabilny, a napięcia handlowe z Chinami wpływają na zaufanie inwestorów. Od marca FED pięciokrotnie podnosił stopy procentowe, w tym trzy razy z rzędu o 75 punktów bazowych (odpowiednio w czerwcu, lipcu i wrześniu). Działania FED zostały dobrze przyjęte przez rynki, a akcje poszybowały w górę. Niektórzy twierdzą jednak, że FED nie jest w stanie przewidzieć inflacji i że wyższe stopy procentowe tylko jeszcze bardziej zahamują wzrost gospodarczy. Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) obniżył swoją prognozę światowego wzrostu gospodarczego o 0,4% do 3,2%. Ale MFW nie jest osamotniony w swojej ocenie: OECD również obniżyło swoją prognozę wzrostu.
Lider przedsiębiorczości Marc Bernegger wyjaśnił w wywiadzie: „Wzrost stóp procentowych, rosnąca inflacja i drożejące towarów niezmiennie wskazuje na recesję, a ta niewątpliwie ma miejsce właśnie teraz, niezależnie od granic państwowych”. Jednak, choć jego zdaniem sytuacja wygląda ponuro, jest nadzieja dla kreatywnej gospodarki.
To oczywiste, że w trudnych czasach konsumenci pożądają rozrywki i szukają sposobów ucieczki od problemów.
Chęć oderwania się od ponurej rzeczywistości oznacza, że zawsze będzie zapotrzebowanie na innowacyjne produkty i usługi. Po drugie, wiele firm korzysta z platform cyfrowych, aby dotrzeć do swoich odbiorców, co stanowi istotną szansę dla gospodarki kreatywnej. W burzliwych czasach brutalna rzeczywistość może wręcz wzmacniać kreatywność, ale wykorzystującą wówczas teorię oszczędnej innowacji (frugal innovation), czyli opracowywania produktów i usług, które są proste i przystępne cenowo, a jednocześnie oferują wartość dla konsumentów.
Oszczędna innowacja nie polega tylko na projektowaniu nowych produktów i usług, ale także na znajdowaniu nowych sposobów ich zastosowania. Weźmy na przykład pod lupę historię gospodarki współdzielenia, polegającej na dzieleniu się zasobami zamiast ich posiadania, która pomogła w rozwoju takich serwisów jak Airbnb, Uber i WeWork. Według szeroko zakrojonego badania, sponsorowanego przez British Council, oszczędna innowacja jest cennym narzędziem dla liderów wszystkich sektorów, którzy w warunkach niepewności chcą zachować pole do manewru. Ten konsensus wyłania się z programu Creative Spark: Higher Education Enterprise Program – pięcioletniej inicjatywy, która rozpoczęła się w 2018 roku, mającej na celu rozwój przedsiębiorczości w siedmiu krajach: Ukraina, Azja Środkowa (Kazachstan, Uzbekistan, Kirgistan) i Południowy Kaukaz (Azerbejdżan, Armenia, Gruzja). W programie wzięło udział ponad 1200 osób z branż kreatywnych i okazało się, że oszczędna innowacja jest kluczowym czynnikiem napędzającym kreatywność oraz przedsiębiorczość. Dlatego, choć wydaje się, że obecnie klimat gospodarczy jest niepewny, nadal istnieją możliwości, które liderzy mogą wykorzystać.
Centrum Studiów Euroazjatyckich (CEAS), które ma znaczący udział w programie British Council, zbadało, w jaki sposób innowacje rozwijają się w sektorze kreatywnym. Stwierdzono, że niepewność gospodarcza wzmacnia pomysłowość. Dzieje się tak dlatego, że oszczędne innowacje często rodzą się z konieczności, ponieważ ich twórcy starają się maksymalnie wykorzystać zasoby, jakimi dysponują, a to wymusza niezwykłą innowacyjność. Na przykład podczas kryzysu gospodarczego w 2008 roku projektanci mody w Hiszpanii stworzyli całe kolekcje z materiałów pochodzących z recyklingu, a w Grecji agencje reklamowe zaczęły oferować usługi pro bono małym firmom – co zostało później nazwane „estetyką kryzysową”.
CEAS, który cieszy się światową reputacją w zakresie badania krajów euroazjatyckich, przyjrzał się Ekosystemowi Przedsiębiorczości Kazachstanu (Entrepreneurial Ecosystem, EE) i jego interesariuszom, dostrzegają w nim instrument wzmocnienia przemysłu kreatywnego i polityki przedsiębiorczości tego kraju. Wnioski – możliwe do przeniesienia na inne kraje – sugerują, że oszczędne innowacje mogą być wspierane przez wdrożenie „zorientowanej na wzrost” polityki przedsiębiorczości, która łączy liderów przedsiębiorczości w klastry oparte na specjalizacji. Polityka ta powinna skupić się na zapewnieniu „miękkiej” infrastruktury, takiej jak przestrzenie co‑workingowe, akceleratory i inkubatory, które mogą służyć jako ważne platformy promujące rozprzestrzenianie się wiedzy i akumulację kapitału społecznego, czyli dwa istotne składniki oszczędnej innowacji zapewniające możliwości interakcji, tworzenie sieci i wymiany wiedzy.
Oba składniki, czyli wiedza i kapitał społeczny, można znaleźć w Kazachsko‑Brytyjskim Centrum Konkurencyjności (KBCC), międzynarodowym think tanku koordynowanym przez British Council i JSC Science Fund, który wyłonił się z partnerstwa badawczego CEAS z Kazachsko‑Brytyjskim Uniwersytetem Technicznym.
KBCC mówi jasno: rządy odgrywają rolę w promowaniu oszczędnej innowacji: orientacyjnego procesu prób i błędów, eksperymentów i iteracji. Innymi słowy, jest to proces twórczy. I właśnie dlatego obecny klimat niepewności stanowi okazję do rozkwitu dla przedsiębiorstw z branży kreatywnej.
„To, co mogą zrobić władze, to stworzyć środowisko sprzyjające kreatywności i przedsiębiorczości” – powiedział w wywiadzie Richard Meehan. Jego twierdzenie popiera Paul Glover, który dodał: „Oznacza to inwestowanie w edukację, badania i rozwój oraz promowanie współpracy między sektorem publicznym i prywatnym”.
Meehan i Glover – dwaj członkowie Rich Meehan Trio – mają świadomość, że obecna sytuacja nie napawa optymizmem. Wierzą mimo to, że ostatecznie branży kreatywnej, choć nie tylko, może wyjść to na dobre, o ile wszyscy przyjmą pewne zasady. Jakie to zasady i co oznaczają dla liderów?
Po pierwsze i najważniejsze należy zrozumieć, że potrzeby i pragnienia konsumentów zmienią się w czasie recesji – stwierdziła w wywiadzie Yelena Kalyuzhnova (????? ?????????), wiceprzewodnicząca Rady Ekonomicznej Brytyjskiego Instytutu Energetyki. Kalyuzhnova, która kieruje również CEAS, proponuje, aby liderzy byli przygotowani do odpowiedniego przestawienia swojej strategii innowacyjnej – na przykład dostosowania podejścia marketingowego, aby skupić się na wartości, a nie na luksusie.
Po drugie warto eksperymentować. „Oszczędna innowacja polega na robieniu więcej za mniej. Aby tak działać, trzeba wyjść poza schemat i nie bać się alternatywnych rozwiązań” – powiedziała Kalyuzhnova. Przykładem może być choćby niedawny wzrost popularności niezależnych muzyków, takich jak Meehan i Glover, którzy wykorzystują technologię do ominięcia tradycyjnych kanałów, publikując swoje utwory szybciej niż ich koledzy z dużych wytwórni, a tym samym zachowując większą kontrolę nad własną twórczością. Pamiętajcie, że zwinne podejście, czyli słynne agile rozpowszechnione przez zespoły programistyczne, może też pomóc w szybszym i skuteczniejszym rozpowszechnianiu informacji – np. wykorzystanie storyboardów może pomóc zespołom w jaśniejszym i bardziej zwięzłym komunikowaniu pomysłów, a przyjęcie narzędzia takiego jak Jira może pomóc w bardziej efektywnym zarządzaniu i śledzeniu zadań.
Po trzecie nie można zapominać o współpracy. Co dwie głowy, to nie jedna, a trzy są jeszcze lepsze. „Kiedy zasoby są ograniczone, ważne jest, aby połączyć swoje talenty i pracować razem dla wspólnego celu” – powiedziała Kalyuzhnova, która spotkała się z Lúcio Vinhasem de Souzą, doradcą w Europejskiej Służbie Działań Zewnętrznych w Brukseli, aby omówić implikacje badań CEAS dla polityki publicznej. Vinhas de Souza, który do niedawna kierował działem ekonomii Europejskiego Centrum Strategii Politycznej (EPSC) – wewnętrznego think tanku funkcjonującego przy Komisji Europejskiej, powiedział „dyskusja na temat badań nad kreatywną gospodarką, którymi kierowała Kalyuzhnova okazała się bardzo pożyteczna”.
Wreszcie, nie zapominajmy o potędze opowiadania historii. W tych niespokojnych czasach ludzie szukają narracji, które dają nadzieję i inspirują. Najlepsze historie potrafią przekroczyć granice i połączyć nas na głębszym poziomie. Przypominają nam o naszym wspólnym człowieczeństwie i inspirują do marzeń. Nie bójcie się więc opowiadać własnych historii o oszczędnej innowacji – być może to właśnie one zainspirują kogoś do zmiany świata.
Wprawdzie kryzys stanowi wyzwanie dla większości branż, to ostatecznie może pomoc im odciąć się od przeszłości oraz rozpocząć nową erę wzrostu i dobrobytu – ponieważ recesje zwykle prowadzą do okresów innowacji. Co więcej, w czasach trudności gospodarczych liderzy są często bardziej otwarci na nowe pomysły i skłonni do podejmowania ryzyka. A przecież podejmowanie ryzyka jest niezbędne w branżach kreatywnych. W rzeczywistości wiele z najbardziej innowacyjnych firm na świecie – w tym Apple, Google i Tesla – już w pewnym stopniu wprowadziło ostatnio oszczędne innowacje.
Ostatecznie oszczędna innowacja polega na robieniu więcej za mniej, z czego możemy skorzystać wszyscy, niezależnie od okoliczności i obsługiwanego rynku. Na co więc czekacie? Teraz nadszedł czas, aby stać się kreatywnym i pokazać innym, na czym polegają oszczędne innowacje.
