Czy bardziej wierzysz w firmę, którą zarządzasz, niż jej właściciele? Czy udziałowcy rzucają ci kłody pod nogi? Czy akcjonariusze chcą zrealizować zyski, a pracownicy obawiają się, co będzie dalej? Jeśli odpowiedź na któreś z tych pytań jest twierdząca, zaproponuj właścicielom wykup menedżerski.
Właściciele firmy mogą nosić się z zamiarem sprzedaży swojego przedsiębiorstwa. I choć o tym czasem nie mówią, doświadczony menedżer może wyczuć ich zamiary, obserwując ich zachowanie. Pojawia się wtedy pytanie: jaka przyszłość czeka kadrę zarządzającą i pracowników? Może warto wówczas wziąć sprawy w swoje ręce i dalej zarządzać firmą, ale już w charakterze menedżera‑właściciela? Taka zmiana daje wiele korzyści: pracuje się „u siebie”, bierze się przyszłość w swoje ręce i można znacznie więcej zarobić. Przekonał się o tym Luis Amaral, dziś miliarder, a w 2003 menedżer Jeronimo Martins, który zdecydował się przejąć od portugalskiej firmy sieć hurtowni Eurocash za 120 mln zł. W pierwszych dziewięciu miesiącach ubiegłego roku przychody Eurocashu wyniosły 12,4 mld zł.
Czym jest wykup menedżerski (Management Buyout)? Jest to forma zakupu przedsiębiorstwa, w ramach której dotychczas zatrudnieni w nim menedżerowie przejmują większość bądź istotną część udziałów i w ten sposób stają się jego współwłaścicielami. Taka zmiana relacji właścicielskich to zarazem większa samodzielność i odpowiedzialność, ale też szansa na większe dochody, prestiż i wpływ na przyszłość firmy. Motywami wejścia na nową ścieżkę może być zarówno bardzo duża wiara w biznes, jak i próba ochrony własnych miejsc pracy.
Bogusław Grabowski, przewodniczący rady nadzorczej spółki Skarbiec Holding, który w 2006 r. sam uczestniczył w procesie MBO, przekonuje, że ten drugi czynnik miał w przypadku jego firmy szczególne znaczenie. Proces wejścia w transakcje w przypadku Grupy Skarbiec był bardzo sprawny, a proces due diligence trwał mniej niż 10 dni. Współpraca z funduszem Enterprise Investors pozwoliła na znaczące obniżenie kosztów działalności grupy, mimo że jest to rodzaj zarządzania aktywami o bardzo wysokim stopniu ryzyka.
Szkodliwe mity
W Polsce istnieją warunki do realizacji wykupów menedżerskich, a na rynku nie brakuje wiedzy oraz doświadczonych podmiotów w realizacji tego typu transakcji, czyli funduszu venture capital będącego organizatorem wykupu i zarazem inwestorem, doradców prawnych, którzy potrafią obsłużyć tę skomplikowaną transakcję oraz banków współfinansujących wykup przedsiębiorstwa.
Rozwój rynku wykupów w dużym stopniu zależy od samych menedżerów - ich świadomości, inicjatywy, przygotowania i obalenia kilku mitów. Jedną z głównych obaw menedżerów jest brak środków finansowych pozwalających na sfinansowanie ewentualnej transakcji. Strach ten nie ma jednak zwykle odzwierciedlenia w rzeczywistości, bo kapitał potrzebny do przejęcia firmy można pozyskać z wielu źródeł, takich jak właśnie fundusz venture capital czy bank zasilający transakcję długiem. Z własnej kieszeni menedżerowie muszą wyłożyć zazwyczaj nie więcej niż kilka procent wartości transakcji i to po to tylko, aby przekonać potencjalnych partnerów o swoim zaangażowaniu w rozwój przejmowanej firmy. Transakcja może być finansowana na wiele różnych sposobów, ale co najważniejsze - menedżer może stać się właścicielem przedsiębiorstwa.
Kolejna obawa dotyczy relacji z właścicielem i jego ewentualnej reakcji, jeżeli nie będzie chciał zgodzić się na transakcję i zwolni menedżerów, którzy ośmielą się złożyć taką propozycję. W tej sytuacji należy dobrze wyczuć intencje właściciela, którym może kierować emocjonalne przywiązanie do firmy - trzeba się dobrze zastanowić czy akurat temu właścicielowi można zaproponować wykup przedsiębiorstwa.
Blaski i cienie MBO
Przejęcie firmy nie w każdej sytuacji kończy się dobrze. Aby mogło zakończyć się sukcesem, nowa koncepcja rozwoju spółki musi zakładać uzyskanie takich dochodów, które pozwolą nie tylko na spłatę zadłużenia, ale także na satysfakcjonujące zyski dla nowych właścicieli (czyli między innymi dla siebie). Gdy menedżerem kieruje wyłącznie emocjonalne przywiązanie do firmy i jego przekonanie o jej wartości, MBO może okazać się bardzo ryzykownym krokiem.
Sukcesów związanych z MBO jest jednak z roku na rok coraz więcej - system został już opracowany, a współczesne banki są wyspecjalizowane w tego typu transakcjach. Korzyści takiej współpracy to nie tylko szansa na sukces finansowy, dodatkowe umiejętności zarządcze i inwestycja w przyszłość. Sam wykup stanowi wręcz życiową szansę, a satysfakcja z jego zrealizowania może być ogromna.
Prawdą jest, że menedżerskie transakcje wykupu należą do najtrudniejszych ze względu na skomplikowaną strukturę i wiele zaangażowanych podmiotów. To powoduje, że wykupów menedżerskich wciąż jest mało. W 2011 r. w Polsce fundusze sprzedały udziały w 24 spółkach o wartości ponad 180 mln EUR (dane PSIK). Dla porównania: łącznie w krajach Europy Środkowo‑Wschodniej aż 195 firm otrzymało wsparcie funduszy private equity (dane Central and Eastern Europe Statistics 2011 - publikacja CEE Task Force EVCA). Polska nie wypada najlepiej na tle pozostałych państw Europy. Nie wypada też najgorzej - może poszczycić się szczególnymi sukcesami w tej dziedzinie. Przykładem może być prywatyzacja spółki Toruńskich Zakładów Materiałów Opatrunkowych, w której pracownicy przejęli udziały od Skarbu Państwa. Dziś TZMO znajduje się wśród 500 największych przedsiębiorstw Europy Środkowo‑Wschodniej, prowadzi działalność globalną, kieruje się zasadami CSR i stosuje innowacyjne rozwiązania. Może więc warto zastanowić się nad tą drogą rozwoju firmy?
Mając świadomość rosnącej roli wykupów menedżerskich w życiu polskich przedsiębiorstw, Harvard Business Review Polska prowadzi szereg akcji poświęconych tej tematyce. Choćby takich jak ogólnopolski cykl śniadań biznesowych „Od menedżera do właściciela” organizowanych w największych polskich miastach. Do udziału w spotkaniach zaprosiliśmy ekspertów doświadczonych w realizacji transakcji MBO wywodzących się m.in. z takich firm jak Enterprise Investors, kancelaria Gessel i BRE Bank. O swoich doświadczeniach opowiadają też przedsiębiorcy, którzy zrealizowali wykup menedżerski: Bogusław Grabowski, prezes Skarbiec Holding oraz Leszek Rożdżeński, prezes it WORKS.