Prezydent podpisał oczekiwaną przez wszystkich – przez samorządy, firmy, organizacje pomocowe, ale też osoby prywatne, specustawę regulująca m.in. zasady pobytu i pracy mieszkańców Ukrainy w Polsce.
Od 24 lutego 2022 roku, czyli dnia, w którym Rosja zaatakowała Ukrainę, polską granicę przekroczyły już niemal 2 miliony uchodźców z tego kraju. Szukają oni bezpiecznego schronienia przed trwającą w ich państwie wojną. Oferujemy im wszelką niezbędną pomoc, ale konieczne też było wypracowanie zasad uproszczonej legalizacji ich pobytu oraz zatrudnienia w Polsce. Znalazły się one w tzw. specustawie, którą podpisał 12 marca prezydent, a która weszła w życie z dniem ogłoszenia, ale z mocą wsteczną od 24 lutego 2022 roku.
Specustawa zawiera szereg przepisów regulujących sytuację obywateli Ukrainy na terytorium Polski. Poniżej przedstawiamy przegląd najważniejszych, które warto znać, szczególnie jeśli udzieliło się schronienia uciekającym.
Legalizacja pobytu
Kto został objęty uproszczoną procedurą uznania legalności pobytu?
Zgodnie z przepisami specustawy ułatwienia w uzyskaniu legalnego pobytu dotyczą konkretnych grup osób. Są to przede wszystkim obywatele Ukrainy, którzy wjechali do Polski bezpośrednio z jej terytorium w związku z działaniami wojennymi (dotyczy również współmałżonka obywatela nieposiadającego obywatelstwa ukraińskiego, o ile przybył do Polski bezpośrednio z Ukrainy) oraz obywateli Ukrainy, którzy posiadają Kartę Polaka, i opuścili swój kraj po 24 lutego 2022 r. razem z rodziną. Jednak, aby ich pobyt został uznany za legalny, muszą zadeklarować zamiar pozostania na terytorium RP.
PRZECZYTAJ TAKŻE » » »
Zatrudnianie osób z Ukrainy. Polski rynek pracy potrzebuje mądrego zarządzania migracją
W ostatnich latach rynek pracy w Polsce został zdominowany przez dwa sprzeczne ze sobą zjawiska: bezrobocie, a równocześnie niedobór pracowników w konkretnych branżach. Tak było jednak do niedawna, ponieważ wiemy już, że możemy spodziewać się istotnych zmian związanych z napływem do Polski wojennych uchodźców z Ukrainy. Czy przepisy polskiego prawa dotyczące zatrudniania cudzoziemców sprawdzą się w praktyce? A może powinno się uregulować te kwestie w inny sposób?
Dziecko urodzone w Polsce przez matkę będącą obywatelką Ukrainy, która opuściła swój kraj w związku z działaniami wojennymi i legalnie przebywa w Polsce, również zyska na podstawie przepisów specustawy legalny pobyt. Przysługuje mu taki status tak długo, jak przysługuje on matce.
Uwaga! Pobyt dla wskazanych wyżej osób uznaje się za legalny przez 18 miesięcy, licząc od 24 lutego 2022 roku.
Kto nie będzie mógł skorzystać z uproszczonej procedury?
Z uproszczonej procedury legalizacji pobytu w Polsce nie będą mogły skorzystać osoby, które mają jeden z poniższych tytułów pobytowych:
zezwolenie na pobyt stały,
zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej,
zezwolenie na pobyt czasowy,
status uchodźcy,
ochronę uzupełniającą,
zgodę na pobyt tolerowany.
Uproszczona procedura legalizacji pobytu nie ma zastosowania również w stosunku do tych obywateli Ukrainy, którzy:
złożyli w Rzeczypospolitej Polskiej wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej lub w imieniu których takie wnioski zostały złożone;
zadeklarowali zamiar złożenia wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej; chyba że wycofają powyższy wniosek lub deklarację.
Wyjazd z terytorium Polski na okres dłuższy niż miesiąc pozbawia obywatela Ukrainy prawa do legalnego pobytu na opisanych powyżej zasadach.
Jakie dokumenty trzeba posiadać, aby móc legalnie wjechać do Polski?
Specustawa stanowi, że legalizacja pobytu na zasadach wskazanych powyżej dotyczy obywateli Ukrainy, którzy legalnie przekroczyli granicę Polski. Pamiętać należy, że legalne przekroczenie polskiej granicy przez obywateli Ukrainy będzie możliwe na podstawie:
paszportu biometrycznego,
zgody komendanta straży granicznej na okres 15 dni,
paszportu i wizy krajowej (D), wizy Schengen (C) lub dokumentu pobytowego wydanego przez inne państwo należące do strefy Schengen,
paszportu i zezwolenia na pobyt czasowy, stały lub pobyt rezydenta długoterminowego UE oraz ważnej karty pobytu,
wniosku o nadanie statusu uchodźcy złożonego na przejściu granicznym w Polsce.
Przedłużenie zezwoleń na dalszy pobyt
Obywatele Ukrainy, których pobyt w Polsce będzie legalny na podstawie specustawy, będą mogli ubiegać się o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, udzielanego jednorazowo na okres 3 lat, licząc od daty wydania decyzji. Wniosek taki będzie można złożyć nie wcześniej niż po upływie 9 miesięcy od dnia wjazdu do Polski, a nie później niż w okresie 18 miesięcy od 24 lutego 2022 roku. Wnioski, które zostaną złożone przed upływem 9 miesięcy od dnia wjazdu, wojewoda pozostawi bez rozpoznania.
Osoby, które otrzymają zezwolenie na pobyt czasowy, będą mogły być zatrudniane bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę.
Specustawa przewiduje również przedłużenie dotychczasowych tytułów pobytowych obywateli Ukrainy (wizy krajowej i zezwolenia na pobyt czasowy), w sytuacji kiedy straciły one ważność 24 lutego 2022 roku lub później. Pobyt w takim przypadku automatycznie się wydłuża do 31 grudnia 2022 roku. Wydłużenie ważności tytułów pobytowych nie wymaga podejmowania jakichkolwiek działań, tj. składania wniosku bądź wydania decyzji.
Jednocześnie pobyt obywatela Ukrainy, który wjechał do Polski na podstawie zgody komendanta straży granicznej (uprawniającej do przebywania na terenie RP do 15 dni), będzie, zgodnie ze specustawą, uznany za legalny przez 18 miesięcy.
Wiza Schengen oraz ruch bezwizowy: czy uprawniają do legalnego pobytu?
Tak. W przypadku ruchu bezwizowego oraz wizy Schengen wymagane jest jednak, aby pobyt obywatela Ukrainy rozpoczął się w Polsce przed 24 lutym, a kończył po tym dniu. Wówczas taki pobyt uznaje się za legalny również przez 18 miesięcy.
Ważne! Obywatele Ukrainy, którzy przekroczyli granicę i nie zostali zarejestrowani przez straż graniczną na granicy, powinni złożyć wniosek o zarejestrowanie pobytu i nadanie numeru PESEL w siedzibie organu gminy. Wniosek ten (na specjalnym wzorze) należy złożyć w siedzibie organu gminy najpóźniej w terminie 60 dni od daty wjazdu na terytorium Polski. Powyższe umożliwi korzystanie z rozwiązań przewidzianych w specustawie.
Legalna praca
PESEL / profil zaufany
Obywatele Ukrainy, których pobyt w Polsce uznany będzie za legalny na gruncie specustawy, będą mogli ubiegać się o nadanie numeru PESEL, co pozwoli im na skorzystanie z szeregu usług publicznych, np. ochrony zdrowia czy edukacji. Wniosek w formie papierowej należy złożyć osobiście w dowolnym organie wykonawczym gminy.
Specustawa przewiduje także uproszczoną ścieżkę zatrudniania obywateli Ukrainy. Pracodawca, który będzie chciał zatrudnić obywatela Ukrainy, powinien upewnić się, że kandydat na pracownika przebywa w Polsce legalnie, to znaczy: (i) jego pobyt został zalegalizowany na podstawie specustawy lub (ii) przebywa legalnie w Polsce na innej podstawie. Następnie jest zobowiązany do powiadomienia właściwego powiatowego urzędu pracy o przyjęciu do pracy takiej osoby. Powiadomienie należy przekazać do powiatowego urzędu pracy, właściwego ze względu na siedzibę firmy lub miejsce zamieszkania podmiotu powierzającego pracę, w ciągu 14 dni od dnia podjęcia przez obywatela Ukrainy pracy.
Co więcej, obywatele Ukrainy, których pobyt zostanie zalegalizowany na podstawie specustawy i którzy uzyskali numer PESEL, będą mogli podejmować i wykonywać działalność gospodarczą na terytorium Polski na takich samych zasadach, jak obywatele polscy.
Obywatele Ukrainy będą mogli, zgodnie z przepisami specustawy, zarejestrować się także w powiatowych urzędach pracy jako osoby poszukujące pracy lub bezrobotne, a także będą mogły korzystać z usług rynku pracy na analogicznych zasadach, jak polscy obywatele.
Świadczenia socjalne
Obywatelom Ukrainy, których pobyt jest legalny na podstawie specustawy i którzy zostali wpisani do rejestru PESEL, przysługuje jednorazowe świadczenie w wysokości 300 zł na osobę, które jest przeznaczone na utrzymanie, a szczególnie na pokrycie wydatków na żywność, odzież, obuwie, środki higieny osobistej oraz opłaty mieszkaniowe.
Ponadto ww. osobom może zostać przyznana pomoc żywnościowa w ramach Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym.
Specustawa przyznaje również prawo do następujących świadczeń:
świadczeń rodzinnych (przy ustalaniu dochodu rodziny w przeliczeniu na osobę nie będzie uwzględniany członek rodziny, który zgodnie z oświadczeniem osoby ubiegającej się o te świadczenia, nie przebywa na terytorium Polski);
opieki medycznej;
bezpłatnej pomocy psychologicznej;
świadczeń wychowawczych, jeżeli obywatele Ukrainy zamieszkują z dziećmi w Polsce;
świadczenia dobry start, jeżeli obywatele Ukrainy zamieszkują z dziećmi w Polsce;
rodzinnego kapitału opiekuńczego;
dofinansowania opłaty za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna.
Czy specustawa odpowiada na wszystkie potrzeby związane z przybywaniem do Polski cudzoziemców z terytorium Ukrainy?
Nie. Specustawa nie obejmuje osób, które wjechały do Polski przez inne państwa (np. przez Słowację) oraz obywateli z innych krajów, niezależnie od tego, czy wjechali do Polski bezpośrednio, czy też nie. W takich przypadkach mają zastosowanie zasady ogólne – aby takie osoby mogły przebywać w Polsce legalnie, muszą uzyskać odpowiednią wizę lub zezwolenie na pobyt.
Opracowanie Lidia Zakrzewska
