Rzeczywistość poszerzona (extended reality – XR) obejmuje między innymi VR i AR. Ta technologia zmienia świat i będzie stosowana w różnych branżach. Dlatego liderzy muszą już dziś przygotować strategię postępowania wobec zagrożeń związanych z jej wdrażaniem.
Amerykański poeta T.S. Eliot pisał, że „ludzkość nie może znieść zbyt wielkiej dawki rzeczywistości”. Czy zatem łatwiej nam będzie funkcjonować w ramach nowego zjawiska, jakim jest rzeczywistość poszerzona? Potencjalnie niesie ona ze sobą ogromne korzyści, ale niestety również poważne zagrożenia.
Rzeczywistość poszerzona (XR – extended reality) – co to takiego?
Ogólny termin rzeczywistość poszerzona (XR – extended reality, cross reality) obejmuje rzeczywistość wirtualną (VR – virtual reality), rozszerzoną (AR – augmented reality) i inne technologie zacierające granice między światem realnym a jego symulacjami (np. MR, CR). Rozwój i wykorzystanie tych technologii osiągnęły już punkt przełomu. Dzięki temu przestały już one służyć jedynie jako narzędzia do gier i innych form rozrywki.
Według szacunków do 2023 roku wydatki konsumentów na rzeczywistość poszerzoną, które w 2018 roku wynosiły 5 miliardów dolarów, wzrosną do 40 miliardów dolarów. Kwotę tę przebiją jednak nakłady przedsiębiorstw, które w tym samym okresie skoczą z 4 do 121 miliardów dolarów. Będą to inwestycje w szeroki wachlarz innowacji, takich jak możliwość przeprowadzania zdalnych operacji i szkoleń. A także zastosowań, które zwiększą wydajność fabryk.
Rzeczywistość poszerzona – jak się na nią przygotować?
Tak jak w przypadku innych przełomowych technologii, na przykład sztucznej inteligencji (AI), gwałtowne upowszechnianie rzeczywistości poszerzonej wymaga czujności na wyrost. Dane rejestrowane przez systemy cross reality mają bardzo osobisty charakter, co wzbudza poważne obawy dotyczące prywatności i bezpieczeństwa. Równocześnie narzędzia XR nawiązują bezpośrednie połączenia – których do końca nie rozumiemy – z naszymi władzami umysłowymi i zmysłami postrzegającymi rzeczywistość. Błędy w obchodzeniu się z tymi technologiami narażają jednostki i społeczeństwo na szkody, których naprawienie może być niewiarygodnie trudne.
Stąd pilna potrzeba i konieczność, aby od samego początku postępować właściwie. Ponieważ rzeczywistość poszerzona nie weszła jeszcze na rynek masowy, niewiele firm zaprojektowało odpowiedzialne mierniki, aby zapobiegać negatywnym konsekwencjom jej stosowania lub chociaż je łagodzić.
Rzeczywistość poszerzona – sześć zagrożeń
W ramach projektu badawczego przeprowadzonego z organizacją G20 Young Entrepreneurs’ Alliance firma konsultingowa Accenture wyodrębniła sześć zagrożeń. Przywódcy biznesowi mogą już teraz zacząć opracowywanie strategii, które będą im przeciwdziałać, chociaż ich organizacje są jeszcze na wczesnym etapie wdrażania XR.
1. Zarządzanie danymi osobowymi
Kiedy wejdziemy w następną fazę rzeczywistości poszerzonej, dane osobowe nie będą już obejmować tylko numerów kart kredytowych, historii zakupów, preferencji i antypatii czy kontaktów w mediach społecznościowych. Znajdzie się wśród nich wszystko, co tworzy człowieka: jego uczucia, zachowania, opinie i wygląd fizyczny.
Badacze z Institute of Ethics na Dublin City University i Insight Center for Data Analytics w Dublinie badają potencjalne efekty tych trendów w kolejnej generacji rozwiązań społecznościowych, czyli w sieciach społecznościowych w rzeczywistości wirtualnej (virtual reality social networks – VRSN). Ich zdaniem ludzie będą reprezentowani przez awatary zdolne do realistycznego odtwarzania wszystkiego, co robimy w prawdziwym świecie. Aby tworzyć jak najwierniejsze repliki ludzi, sieci będą gromadzić szczegółowe biometryczne dane dotyczące naszych cech fizycznych i emocjonalnych.
Najważniejsze wyzwanie związane z rzeczywistością poszerzoną (XR):
Największe znaczenie ma odpowiedzialność za dane. Jak firma zamierza przechowywać zbierane przez siebie dane, chronić je i udostępniać? Nawet jeśli danych XR nie da się powiązać z konkretną osobą, firma musi na przykład wiedzieć, w jaki sposób można je połączyć z informacjami z innych źródeł, aby ustalić tożsamość tej osoby. Ochrona przed celowym lub przypadkowym nadużyciem takich intymnych danych musi się znaleźć wśród głównych priorytetów.
2. Fałszywe doświadczenia
W filmie Forrest Gump z 1993 roku wyprodukowanie scen, w których grający tytułowego bohatera Tom Hanks ściska dłoń Johna F. Kennedy’ego i Richarda Nixona, wymagało czasu i pieniędzy. Jednak od chwili powstania technologii deepfake można z łatwością i bez dużych nakładów nałożyć na ciało jednej osoby głowę kogoś innego. Opracowana przez firmę Adobe funkcja Project Cloak umożliwia natomiast cyfrowe usuwanie z filmów ludzi i przedmiotów, zaś przy użyciu narzędzi Lyrebird lub Deep Voice 3 firmy Baidu na podstawie bardzo krótkich próbek dźwiękowych można klonować ludzkie głosy.
Namnożenie takich technologii spowoduje, że każdy będzie mógł sfabrykować przekonujący fałszywy film. Na przykład po to, by wywierać presję polityczną lub realizować inne groźne cele. Poznaliśmy już skutki fake newsów. Wyobraźmy sobie, o ile łatwiej będzie wpływać na opinie i zachowania ludzi fałszywymi informacjami w świecie, gdzie serwisy informacyjne będą mieć postać filmów dających wrażenie uczestnictwa (immersive video experiences).
Najważniejsze wyzwanie związane z rzeczywistością poszerzoną (XR):
Wszyscy pracownicy, a przede wszystkim przywódcy, muszą zachowywać czujność, aby zapobiegać niezamierzonemu rozpowszechnianiu fałszywych informacji lub odwoływaniu się do nich przy podejmowaniu decyzji. Wymaga to cyfrowych zdolności oraz kultury i procedur, które przygotują pracowników do nowej rzeczywistości. Co więcej, złośliwe ataki wykorzystujące fałszywe informacje należy uwzględniać w planach cyberbezpieczeństwa, o czym mowa w dalszej części artykułu.
3. Cyberbezpieczeństwo
Tak jak w przypadku internetu, smartfonów i mediów społecznościowych, które poprzedziły rzeczywistość poszerzoną, technologia ta przyciągnie wielu groźnych graczy zainteresowanych wykorzystywaniem jej słabych stron dla własnych korzyści.
Im bardziej uzależnimy się od możliwości, jakie daje rzeczywistość poszerzona (XR) w wykonywaniu najważniejszych codziennych zadań, tym bardziej będziemy podatni na ataki osób o złych intencjach. Wyobraźmy sobie chirurga, któremu pracę przerywają napastnicy wykorzystujący ransomware, mówiąc: „Zwrócimy ci dane, kiedy nam zapłacisz”. Albo robotników na platformie wiertniczej lub w kopalni, którzy odkrywają, że zablokowano im dostęp do bieżących informacji. Konsekwencje takich scenariuszy mogą być katastrofalne lub śmiertelne.
Najważniejsze wyzwanie związane z rzeczywistością poszerzoną (XR):
Złośliwy atak w warunkach rzeczywistości poszerzonej może być kwestią życia lub śmierci. Organizacje potrzebują dopracowanych planów reagowania na sytuacje kryzysowe i ludzi dysponujących specjalistyczną wiedzą i zdolnościami umożliwiającymi natychmiastowe reagowanie. Nie wystarczą zapasowe kopie systemów i plany awaryjne dla zespołu do spraw cyberbezpieczeństwa; potrzebne są plany i działania obejmujące cały personel, tak jak alarmy na wypadek pożaru czy trzęsienia ziemi.
4. Uzależnienie od technologii
Nadmierne uzależnienie od technologii może w istotny sposób szkodzić naszemu zdrowiu psychicznemu i dobrostanowi. Jak informuje organizacja dobroczynna Royal Society for Public Health, zjawisko to obserwujemy już dziś. Najczęściej zdarza się to w związku z grami wideo i mediami społecznościowymi.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uważaobecnie powodowaną przez gry utratę samokontroli nad zachowaniem za chorobliwe uzależnienie (gaming disorder), a badania sugerują, że młodzi ludzie, którzy intensywnie korzystają z mediów społecznościowych, częściej skarżą się na problemy ze zdrowiem psychicznym, w tym napięcie (psychological distress) i symptomy lękowe. Co więcej, rosnąca siła mediów społecznościowych i kultura influencerów nakłaniają do obnoszenia się z pozornie doskonałym stylem życia i wzbudzają niską samoocenę wynikającą z porównywania się do innych (compare and dispair attitude).
Z powodu doświadczeń, które dają wrażenie uczestnictwa, rozdźwięk między tym, jak nasze życie mogłoby wyglądać, a tym, jakie jest naprawdę, znacznie się powiększy. Specjaliści od neuronauki zaczynają badać, jak długotrwała ekspozycja na wirtualne otoczenie może wpływać na nasze zdrowie umysłowe i dobrostan społeczny, w tym choroby, takie jak zespół depersonalizacji‑derealizacji oraz dysocjacyjne zaburzenia tożsamości.
Najważniejsze wyzwanie związane z rzeczywistością poszerzoną (XR):
Problem dotyczy zdrowia i bezpieczeństwa. Dla technologii XR (, tak jak dla drabiny czy elektrycznej wiertarki, istnieje prawidłowy sposób projektowania i stosowania. Konsumenci (w tym pracownicy) potrzebują odpowiednich ostrzeżeń i instrukcji. Natomiast projektanci i programiści muszą brać pod uwagę skutki niewłaściwego – celowego lub przypadkowego – stosowania rzeczywistości poszerzonej.
5. Zachowania antyspołeczne
Większości ludzi grubiaństwo w kontaktach osobistych przychodzi trudniej niż w internecie. Czy jednak nasze standardy akceptowalnych zachowań powinny się obniżać w miarę postępującej anonimizacji kontaktów?
Obserwujemy dziś gwałtowne nasilanie się antyspołecznych zachowań internetowych, takich jak trolling czy cybernękanie (cyberbullying). Według badania agencji Ipsos prawie co piąty rodzic na świecie twierdzi, że jego dziecko doświadczyło cybernękania.
Wyobraźmy sobie scenariusz, w którym troll nie poprzestaje na słownym zastraszaniu swoich ofiar w mediach społecznościowych, ale atakuje je fizycznie przy użyciu awatara w świecie wirtualnym. Spróbujmy sobie również wyobrazić psychologiczny efekt ataku wielu trolli na jedną osobę. A co będzie, jeśli na domiar złego antyspołeczne zachowania staną się normą w wirtualnych warunkach i zaczną przenikać do prawdziwego świata?
Najważniejsze wyzwanie związane z rzeczywistością poszerzoną (XR):
Producenci i twórcy rozwiązań XR (extended reality, cross reality) nie mogą lekceważyć tego problemu. Nie umiemy jeszcze skutecznie radzić sobie z gwałtownym wzrostem zachowań antyspołecznych, trollingiem i nękaniem w internecie, a co dopiero przygotować się na ich głębsze psychologiczne i behawioralne efekty w rzeczywistości poszerzonej. Wydaje się, że istnieją dowody na występowanie efektu Proteusza, czyli przedostawanie się zachowań ze świata internetowego do rzeczywistego. Projektanci wirtualnych środowisk muszą we współpracy z odpowiednimi instytucjami ustalić praktyki i zasady, które będą narzucać i egzekwować akceptowalne zachowania.
6. Narastające podziały społeczne
Im więcej czasu spędzamy w sztucznych, „idealnych” światach wirtualnych, tym mniej przebywamy w prawdziwym świecie, gdzie istnieją bardzo realne problemy. Ułatwia nam to odrywanie się od wydarzeń i trudności prawdziwego świata, ogranicza zakres wspólnych ludzkich doświadczeń i osłabia poczucie wspólnego celu, jakim jest eliminowanie tych trudności.
Wirtualne światy są projektowane z myślą o konkretnych celach, takich jak edukacja czy rozrywka. Nie zawierają dodatkowych losowych, nieistotnych lub niepożądanych szczegółów. Nie ma tu na przykład smogu ani bezdomnych. Niektóre aplikacje z zakresu extended reality/cross reality potrafią nawet nakładać cyfrowe obrazy pięknych krajobrazów lub rozrywek na widok z okien samochodu. Po co? Aby dzieci nie nudziły się podczas jazdy. Wszystko w zasięgu wzroku jest doskonałe – i nieprawdziwe.
Najważniejsze wyzwanie związane z rzeczywistością poszerzoną (XR):
Społeczeństwo dopiero bada, jak internet i media społecznościowe przekształcają sposób, w jaki nawiązujemy relacje ze sobą nawzajem i z otaczającym nas światem. Musimy się dobrze zastanowić, jak chcemy projektować produkty i światy rzeczywistości poszerzonej. Ostatecznie wytyczne i zasady muszą koncentrować się na tym, jak narzędzia te mogą wzbogacać nasze życiowe doświadczenie i chronić nas przed podziałami społecznymi oraz krzywdą. Koniecznie także trzeba ustalić, kto ma na ten temat rozmawiać z przywódcami firm i projektantami XR.

Rzeczywistość poszerzona – trzy podstawowe zasady
Technologia rzeczywistości poszerzonej stanowi nieunikniony, potężny i ogromnie wartościowy element naszej przyszłości. Jednak w związku z towarzyszącymi jej poważnymi i długoterminowymi zagrożeniami dla dobrostanu firm, pojedynczych osób i społeczeństwa przywódcy muszą już dziś zacząć przygotowania.
1. Wszechstronna odpowiedzialność – jej ciężar dźwiga każdy z nas
W nadchodzących latach wzrośnie liczba badań na temat wpływu technologii extended reality czy cross reality na ludzkie zdrowie fizyczne i umysłowe. A także na jej oddziaływania na zachowania jednostek i społeczeństw. Jednak firmy mogą przyspieszać te prace, tworząc kulturę zadawania zdroworozsądkowych pytań zamiast ślepego przestrzegania procedur.
Specjaliści od technologii będą mieć pytania dotyczące projektowania, budowania i działania narzędzi. Menedżerowie odpowiedzialni za strategię, marketing i zarządzanie będą pytać o kwestie dotyczące marki i reputacji. Przywódcy działów prawnych i przestrzegania przepisów będą musieli zrozumieć etyczne i proceduralne pytania napływające z całej organizacji. A dyrektorzy kadrowi i personalni będą musieli radzić sobie ze sprawami dotyczącymi pracowników i kultury organizacyjnej. W firmach konieczna będzie współpraca, aby różne grupy mogły się zrozumieć i uczyć się od siebie nawzajem i aby ich wybory i decyzje odzwierciedlały wspólne zasady i wspólny język.
2. Szeroki zakres specjalistycznej wiedzy – nie tylko decyzja biznesowa
Wiedzy, doświadczenia i umiejętności potrzebnych do projektowania i wdrażania właściwych zasad i wytycznych dla świata technologii, dających wrażenie uczestnictwa, nie znajdzie się w jednej organizacji. Są rozproszone.
Dlatego przy decyzjach, które mogą wpływać na dobrostan jednostek i społeczeństwa, należy się konsultować z takimi ekspertami jak naukowcy zajmujący się neuronauką, socjologią, psychologią i teorią behawiorystyczną. Zaproszenie zróżnicowanej grupy specjalistów do zbadania skutków XR (extended reality) uchroni firmę przed myśleniem w sposób jednostronny.
3. Nieograniczona wyobraźnia – obietnica współpracy ludzi i maszyn
Technologie extended reality burzą odwieczne ograniczenia odległości, czasu i infrastruktury. Imponujące zastosowania, takie jak wykonywane na odległość operacje chirurgiczne, wirtualna turystyka i rozrywka, będą królować w nagłówkach. Ale przywódcy biznesowi muszą otworzyć umysły na możliwość zastosowania tych narzędzi do przekształcania codziennych działań biznesowych. Na przykład wiele stanowisk szczególnie podatnych na automatyzację (w magazynach, przy liniach montażowych i w halach fabrycznych) może najwięcej skorzystać dzięki wykorzystaniu technologii powiązanych z XR. W ten sposób zawody „zagrożone” staną się zawodami przyszłości.
Firma spedycyjna DHL używa okularów z funkcją rzeczywistości rozszerzonej (AR) do wyświetlania operatorom wskazówek na temat kompletowania zamówień i położenia artykułów. Dzięki temu mają wolne ręce i mogą pracować efektywniej. Rzeczywistość poszerzona pomogła firmie zwiększyć średnią efektywność o 15%, równocześnie poprawiając dokładność wykonywania zadań. Pracownicy lepiej oceniają sytuację, podnoszą umiejętności decyzyjne, zwiększają prędkość i dokładność, a ich wartość w kontekście siły roboczej rośnie.
Zanim się zorientujemy, rzeczywistość poszerzona stanie się elementem naszego codziennego życia i pracy. Chociaż wciąż musimy się wiele nauczyć o potencjalnych zagrożeniach tego świata, przywódcy przedsiębiorstw nie mogą czekać, aż będziemy dysponować kompletną wiedzą. Już teraz należy przystąpić do działania, aby z wyprzedzeniem przeciwdziałać zagrożeniom.
Podziękowania
Specjalne podziękowania dla Dave’a Lighta, Paula Barbagallo, Shruti Shalini i Klaytona Rochy z Accenture Research. Za ich wkład w prace nad tym artykułem.