Zaskakujące zdarzenia, choroba bliskiej osoby albo własna, wkroczenie w nowy rok bez poczucia satysfakcji z dokonań w tym poprzednim mogą cię skłonić do pytań o sens tego, co robisz w życiu. A od tego do chęci wymyślenia swojej kariery na nowo już krótka droga. Tylko jak potem przejść do działania i dotrzeć do upragnionego celu?
Żyjemy w trudnych czasach, a to może zmniejszać naszą gotowość do zmian w karierze. Niestabilność ekonomiczna, geopolityczna i klimatyczna, a także zmiany technologiczne podbijające szturmem firmy powodują poczucie zagrożenia. A to – jak twierdzą psycholodzy – skłania ludzi do postaw zachowawczych, czyli odwrotności tego, czego potrzebujesz, chcąc zmienić coś w swoim życiu. Z jednej strony trudno wykrzesać z siebie pełnię energii i zaangażowania, aby wymyślić na nowo swoją karierę, kiedy sen z powiek spędzają ci kredyt na mieszkanie, rosnące koszty życia i brak pewności, że odnajdziesz się w nowym zawodzie.
Z drugiej strony trudno chować głowę w piasek, gdy kolejne raporty firm doradczych, think tanków czy redakcji nie pozostawiają złudzeń – wiele zawodów zniknie lub zmieni swój charakter, reskilling jest pożądany. Niezależnie od tego, czy potrzebę zmiany w karierze wywołuje w tobie brak poczucia sensu, znudzenie obecną pracą lub konieczność podyktowana coraz większą cyfryzacją twojego stanowiska, nim ze strachu zrezygnujesz z realizacji swoich ambicji, dowiedz się, jak sobie pomóc.
Zdaniem Herminy Ibarry, która od ponad dwudziestu lat bada zmiany kariery zawodowej, obserwowała więc z tej perspektywy zarówno gwałtowny wzrost, jak i upadek dot‑comów, kryzys finansowy w 2008 roku, a także długi czas hossy, który zakończyła pandemia, warto się skupić na kilku prostych zasadach. Co może pomóc ci w zmianie kariery mimo niesprzyjających okoliczności?
1. Stwórz możliwie najwięcej scenariuszy przyszłej kariery
Gdy towarzyszy ci poczucie niepewności dotyczące tego, co przyniesie jutro, lub kiedy ścieżka, którą podążasz, nieoczekiwanie zmienia swój kierunek, dobrze mieć w zanadrzu co najmniej kilka pomysłów na siebie. „Nawet w najbardziej sprzyjających okolicznościach zmiana kariery zawodowej nigdy nie jest procesem liniowym. Zawsze jest to podróż wymagająca poszukiwań, a jej przejście łączy się z eksperymentowaniem, testowaniem i poznaniem różnych możliwych wersji siebie” – tłumaczy Ibarra.
Przemyśl wiele potencjalnych zawodowych wcieleń. Scenariusze, które rozważasz, powinny obejmować pomysły na to, kim mógłbyś zostać już teraz, po odbyciu dodatkowych szkoleń, a nawet po dodatkowych studiach. Część z nich może więc mieć konkretny charakter i wynikać z twojego dotychczasowego doświadczenia, inne z kolei mogą, a nawet powinny, być nieprecyzyjne, ponieważ dopiero się kształtują, a ciebie ciekawi, jak to by było spróbować czegoś zupełnie nowego.
Jeśli brakuje ci pomysłów, możesz podpytać przyjaźnie nastawione osoby, z którymi spotkałeś się na ścieżce zawodowej, skorzystać z konsultacji z doradcą zawodowym, a nawet poszukać podpowiedzi u ChatGPT. Gdy będziesz przygotowywać prompt, postaraj się opisać swoje mocne strony, kierunki rozwoju, które cię interesują, po czym poproś o listę 5‑10 profesji, w których się sprawdzisz, a chat stworzy dla ciebie listę dopasowanych zawodów. Być może znajdzie się na niej ten jeden jedyny, który będzie strzałem w dziesiątkę?
Pamiętaj też, że obecnie ścieżki kariery są niezwykle kręte, dłuższe i bardziej wyboiste. Rozsądnie jest przygotować się do tej drogi, a w tym celu warto puścić wodze fantazji i zobaczyć się w różnych rolach i scenariuszach.
2. Wykorzystaj okres graniczny
Podczas procesu zmiany kariery zawodowej funkcjonujesz pomiędzy przeszłością, która nieuchronnie minęła, a przyszłością, która jest nadal niepewna, doświadczając tzw. graniczności. Będąc w tym stanie, łatwo o poczucie oderwania, utraty kompasu, rozdarcia pomiędzy kurczowym trzymaniem się tego, co znane, a utratą kontroli. Jak wyjaśnia Ibarra, ten pełen napięcia etap stanowi niezbędną część podróży, ponieważ umożliwia przepracowanie wielu złożonych emocji i sprzecznych pragnień, a ostatecznie zapobiega przedwczesnemu zamknięciu się na mniej oczywiste ścieżki rozwoju oraz utracie lepszych opcji, które wciąż mamy przed sobą.
Czasami taki stan zawieszenia się przedłuża, ważne, byś – mimo że taka sytuacja może cię frustrować – starał się wykorzystać jak najlepiej ten etap. Uczył tego William Bridges, amerykański konsultant, twórca modelu Bridgesa (Bridges Transition Model), współautor książki Transitions. Making Sense of Life’s Changes, który, nim zaczął doradzać korporacjom, wykładał literaturę amerykańską w Mills Collage, a więc sam doświadczył w praktyce etapu przejścia. Jego zdaniem ten psychologiczny proces dostosowywania się do zmian składa się z trzech faz: odpuszczenia przeszłości; „strefy neutralnej”, w której przeszłość odeszła, ale nowe nie jest w pełni obecne; oraz stworzenia nowego początku. Na każdą z tych faz warto poświecić czas, uwagę i energię. We wspominanej książce Bridges pisał: „W przełomowych momentach naszego życia nie odczuwamy skrupułów spowodowanych pozornie bezproduktywnym przestojem… W pozornie bezcelowym samotnym spędzaniu czasu wykonujemy istotną pracę wewnętrzną”. Gdy w ten sposób patrzysz na graniczność, nie masz poczucia straty czasu, bo towarzyszy ci przekonanie, że to cenna lekcja do odrobienia.
Dlatego, nim wkroczysz na nową ścieżkę kariery, zamiast gazu, wciśnij hamulec. Pozwoli to ci wykonać „pracę wewnętrzną”, która długofalowo może być korzystniejsza niż natychmiastowe skupienie się na działaniach doskonalących w nowej profesji. „Okres wyciszenia aktywności ma kluczowe znaczenie nie tylko dla uzupełnienia zasobów uwagi i motywacji w mózgu, lecz również ze względu na podtrzymywanie procesów kognitywnych, które umożliwiają nam pełne rozwinięcie naszego człowieczeństwa. W taki sposób konsolidujemy swoje wspomnienia, integrujemy poznaną wiedzę, planujemy przyszłość, zachowujemy moralność i budujemy poczucie tego, kim jesteśmy” – podsumowuje Ibarra.
3. Zaangażuj się w różnorakie projekty
Jeśli chcesz odświeżyć swoją karierę, spójrz na to jak na fascynującą przygodę pełną możliwości. Sięgaj po nie regularnie, uczestnicząc w różnych kursach, poszerzając wiedzę, rozwijając umiejętności, spotykając się z ludźmi. Krok po kroku nabieraj pewności siebie i coraz większej ciekawości, aby eksperymentować z nowymi doświadczeniami. To praktyczne podejście pozwoli ci odkryć, co naprawdę cię interesuje i jak pokierować swoją karierą w być może zupełnie nowym kierunku. Próbuj, próbuj, próbuj!
W badaniach, jakie Ibarra przeprowadziła do książki Working Identity, poświęconej projektowaniu kariery, okazało się, że większość osób analizuje jednocześnie kilka możliwości, porównując i zestawiając ze sobą zalety oraz wady każdej z nich. To istotne działanie. Pomaga przejść nie tylko przez pytania praktyczne, lecz również egzystencjalne, które są motorem do zmiany kariery:
kim jestem?
kim chce być?
gdzie się najlepiej przydam?
Myśląc w powyższych kategoriach, uczysz się patrzeć na swoją przyszłość, konfrontując fantazję z rzeczywistością, co ostatecznie prowadzi cię do właściwych działań.
Gdy już dokonasz priorytetyzacji życiowych celów, nadchodzi pora na konkretne kroki w wybranym kierunku. Nie musisz od razu rzucać się na głęboką wodę, jeśli nadal towarzyszy ci lęk przed zmianą. Nie musisz nawet ograniczać swoich projektów do dziedziny pożądanej zmiany w karierze. Co więcej, nie musisz też wyrzekać się satysfakcji z obecnej pracy. Możesz natomiast odkrywać, co sprawia ci przyjemność poza nią, jak np. wolontariat, zaangażowanie na rzecz lokalnej społeczności, dzielenie się wiedzą czy uczestnictwo w projektach specjalnych w firmie poza obszarem twojej ekspertyzy. Chodzi o to, byś robił coś nowego, odmiennego, niecodziennego. Coś, co wyrwie się z dotychczasowych schematów, i pozwoli spędzić czas wśród nieznanych ludzi. Z nowych doświadczeń staraj się każdorazowo dowiedzieć czegoś o sobie. Poprzez rozmaite aktywności weryfikuj własne preferencje. Zastanawiaj się także, jakie osoby lub sytuacje wydobywają z ciebie to, co najlepsze. Warto tego typu przemyślenia spisywać „na gorąco” w notatniku na swoim smartfonie lub w tradycyjnej formie w notesie, a następnie wracać do zapisków i wyciągać pogłębione wnioski.
4. Wykorzystaj „uśpione” kontakty
Choć przyjęło się, że networking to sport kontaktowy, dzisiaj tak naprawdę możesz go efektywnie uprawiać zarówno w świecie realnym, jak i online. Jeśli chcesz zmaksymalizować szansę dowiedzenia się czegoś, czego sam jeszcze nie wiesz, a co może ci pomóc w dokonaniu zwrotu w karierze, warto byś odkrył potencjał tzw. słabych więzów.
Jak wyjaśnia Natalia Hatalska, analityczka trendów, prezeska instytutu badań nad przyszłością infuture.institute: „Jeszcze w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku amerykański socjolog i profesor na Uniwersytecie Stanforda – Mark Granovetter stworzył teorię słabych więzów. Udowodnił, że ludzie szybciej znajdują nową pracę nie przez bliskich znajomych czy rodzinę, tylko przez dalszych znajomych. Dzieje się tak, ponieważ nasi bliscy zazwyczaj dysponują takimi samymi informacjami, co my. Natomiast dalsi znajomi mają nowe informacje, dzięki którym my jesteśmy w stanie znaleźć nowe możliwości”.
Zatem jeśli faktycznie marzy ci się prawdziwy zwrot w karierze, musisz odezwać się do osób, których nie znasz zbyt dobrze lub zbyt często nie widujesz, bo to im będzie łatwiej spojrzeć na ciebie w mniej szufladkowy sposób niż twojej rodzinie czy przyjaciołom. Pamiętaj przy tym, że w relacjach ze słabymi kontaktami występuje pewien haczyk. Choć mogą one dostarczyć nieszablonowych pomysłów, przydatnych informacji i zasobów, zapewne będą mieć mniejszą motywację, by ci pomóc. Dlatego, zwłaszcza w czasach niepewności, ludzie mają skłonność do opierania swoich decyzji na podpowiedziach płynących od mocnych kontaktów, z którymi relacje bazują na zaangażowaniu, zaufaniu i wzajemnych zobowiązaniach.
Możesz jednak obejść problem słabych/mocnych kontaktów, wykorzystując „uśpione kontakty”. Mowa o tych wszystkich osobach, znajomych, mentorach, z którymi byłeś kiedyś blisko związany, ale od kilku lat się z nimi nie kontaktowałeś. Warto odkurzyć stare znajomości i pozyskać od życzliwych ci niegdyś ludzi wskazówki. Taka taktyka może się bardzo opłacić, na co wskazują wyniki jednego z eksperymentów. Ponad 200 szefów firm poproszono o ponowny kontakt z „uśpionymi kontaktami” i wykorzystanie interakcji do uzyskania informacji lub porad, które mogłyby im pomóc w realizacji ważnego projektu zawodowego. Okazało się, że rady, jakie uzyskano dzięki tym uśpionym źródłom, były cenniejsze i bardziej innowacyjne niż te, jakie dawały bardziej aktywne relacje.
5. Wyraź głośno swoje myśli
Zmiana kariery bywa ekscytującym procesem, do którego warto zaprosić inne osoby, tak by ustrzec się pułapki nieustannej autorefleksji i fantazjowania kosztem działania. Choć podczas procesu zmiany zawodu możesz mieć nadzieję na doświadczenie autentycznego wglądu w siebie, bądź czujny. Badania do książki Working Identity pokazały, że samotna introspekcja pozbawiona aktywnego eksperymentowania jest niebezpieczna. Może sprawić, że utkniesz w świecie swoich wizji, co nie pozwoli ci ani zarabiać, ani spełniać się w nowym zawodzie.
Paradoksalnie, jak podkreśla to Ibarra, umiejętność autorefleksji najlepiej rozwijać, wypowiadając na głos własne myśli w towarzystwie pokrewnych nam dusz, które zareagują, okażą sympatię, współczucie, zadadzą pytanie, odczytają nasz język ciała, podzielą się własnymi doświadczeniami. Z tego też powodu osoby pragnące zmienić coś w swojej karierze czerpią korzyści z uczestnictwa w kursach. Osoby, z którymi się tam spotykają, tworzą społeczność bratnich dusz, które często znajdują się na rozstaju zawodowych dróg lub poszerzają swoje kompetencje i mogą służyć ciekawymi radami. Sam fakt tworzenia i opowiadania historii o tym, co chcesz zrobić lub dlaczego zależy ci na zmianie, może pomóc usystematyzować myśli i popchnąć do przodu dzięki publicznemu zobowiązaniu się do zmiany.
Ostatecznie, gdy chodzi o wymyślanie kariery od nowa w trudnych czasach, warto zapamiętać, że chwila, aby wyruszyć w drogę, już nadeszła, ale nie należy podążać samotnie.
***
Każda zmiana w karierze wymaga odwagi, determinacji, wiary w siebie i kreatywności, która pozwoli w nieszablonowy sposób wykorzystać dotychczasowe doświadczenia. Do łączenia kropek na kanwie zawodowych i życiowych doświadczeń przekonywał Steve Jobs podczas przemówienia na Uniwersytecie Stanforda w czerwcu 2005 roku. „Nie możesz połączyć punktów, patrząc w przyszłość; możesz to zrobić jedynie, patrząc wstecz. Musisz uwierzyć, że w jakiś sposób punkty połączą się w przyszłości. Musisz być gotów kierować się własnym instynktem, intuicją, aby zrozumieć, że w jakiś sposób cię one poprowadzą. Nawet jeśli cię prowadzą na nieznane ścieżki, musisz w to uwierzyć. Te nieznane ścieżki miały dla mnie ogromne znaczenie” – opowiadał, przekonując do eksplorowania różnych kierunków rozwoju.
Choć pogodzenie konieczności zapewnienia bytu swoim najbliższym z rosnącym pragnieniem, aby robić coś nowego, może się wydawać karkołomne, obecnie zmiany są nieuniknione. Zamiast czekać, że cię dopadną i zmuszą do działania, wykaż się proaktywnością i podąż za swoimi ambicjami. Taka strategia może cię doprowadzić do pracy marzeń, która będzie stanowić źródło satysfakcji, radości i lepszych zarobków.
