Gdy firmy działające odpowiedzialnie realizowały długoterminowe strategie CSR, starając się uporać ze skutkami zmian klimatycznych, pojawiło się nowe wyzwanie – walka z pandemią COVID‑19. Oba kryzysy – klimatyczny i koronawirusowy – są ważnym sprawdzianem dla biznesu.
Partnerem materiału jest Forum Odpowiedzialnego Biznesu.
W 2019 roku Oxford uznał za słowo roku „kryzys klimatyczny” (climate emergency), a rodzima kapituła językoznawców w konkursie Uniwersytetu Warszawskiego na Słowo Roku 2019 wybrała „klimat”. Łatwo przewidzieć, jakie określania będą królować w tegorocznych edycjach takich rankingów. Abstrahując od tego, czy wybór padnie na pandemię, koronawirusa, koronakryzys czy lockdown, trudno wyobrazić sobie, by pominięto słowa nawiązujące do sytuacji, z jaką przyszło nam się zmagać. Tak się też składa, że wybory językoznawców mają odzwierciedlenie w trendach CSR (społeczna odpowiedzialność biznesu). Zarówno klimat, jak i pandemia stały się dominującymi kwestiami, którym podporządkowane zostały odpowiedzialne działania firm.
Jak wynika z danych KPMG i Forum Odpowiedzialnego Biznesu (2014) , 96% dużych i średnich firm w Polsce uznaje za powinność biznesu działania prospołeczne i proekologiczne. Wśród najważniejszych wyzwań wymienia się: ochronę środowiska (50%), rozwój społeczności lokalnych (36%), wspieranie nauki i edukacji (25%). Z 18. edycji raportu Forum Odpowiedzialnego Biznesu (FOB) Odpowiedzialny biznes w Polsce 2019. Dobre praktyki wiemy, że najdynamiczniej rozwijają się działania związane z troską o środowisko – wzrost o ponad 35% w odniesieniu do poprzedniej edycji. Wśród 321 (w poprzedniej edycji: 235) przykładów działań zgłoszonych przez 129 firm (w poprzedniej edycji: 101) znalazły się m.in. praktyki z zakresu ograniczenia zużycia plastiku, gospodarki obiegu zamkniętego, ochrony bioróżnorodności, edukacji środowiskowej czy przeciwdziałania kryzysowi klimatycznemu.
Miejmy nadzieję, że ta pozytywna zmiana będzie kontynuowana mimo pandemii, która postawiła przed firmami kolejne, pilne wyzwania o charakterze społecznym. Gdy COVID‑19 stał się naszą codziennością, mieliśmy szanse obserwować bezprecedensowe poruszenie w biznesie, który zaangażował się na wielu frontach w zahamowanie pandemii, zapewnienie bezpieczeństwa pracownikom oraz przeciwdziałanie wykluczeniu grup społecznych takich jak np. seniorzy.
Egzamin pierwszy: COVID‑19
Pandemia COVID‑19 nie stworzyła firmom przestrzeni na gwiazdorzenie czy bycie superbohaterem, lecz na zademonstrowanie solidarności i zaangażowania na rzecz ogółu. Zdaniem Marzeny Strzelczak z Forum Odpowiedzialnego Biznesu, firmy zdały egzamin z szybkości działania, odwagi i odpowiedzialności (zobacz ramkę Pandemia a strategie CSR). Jak wiadomo z raportu Koronawirus – opinie Polek i Polaków i ocena działań pracodawców opracowanego przez FOB, większość pracodawców podjęła dodatkowe działania w związku z epidemią. Jak wskazują ankietowani pracownicy i pracownice, niemal osiem na dziesięć firm wprowadziło rozwiązania, które mają na celu zminimalizowanie ryzyka zakażenia wirusem COVID‑19 wśród personelu oraz klientów. Zakres realizowanych inicjatyw jest bardzo szeroki. Począwszy od informowania o zagrożeniu (57%) i odpowiedniego przygotowania miejsc pracy (54%) przez ograniczanie bezpośrednich kontaktów (45%) oraz wprowadzenie pracy zdalnej (40%). Zaskakuje, że aż 26% firm zaoferowało swoim pracownikom także pomoc w opiece nad dziećmi w czasie, gdy rodzice muszą pracować. Niektóre przedsiębiorstwa zapewniają również wsparcie psychologiczne dla osób potrzebujących (6%), a nawet pomoc w zakupach (concierge). Działania te częściej dostrzegali pracownicy największych firm, zatrudniających powyżej 500 osób. Różnicę w porównaniu z mniejszymi przedsiębiorstwami widać szczególnie w takich działaniach jak zapewnienie dodatkowego sprzętu ochronnego i formalizacja zasad ograniczających liczbę osób na spotkaniach.
Działania Komisji Europejskiej na rzecz Zielonego Ładu dają nadzieję, że pomimo perturbacji związanych z pandemią organizacje nie zboczą z kierunku proklimatycznego i prośrodowiskowego.
Firmy angażowały się nie tylko w działania wewnątrz organizacji, lecz także na rzecz otoczenia. Przykłady takiego zaangażowania w walkę z pandemią na świecie i w Polsce można mnożyć. PwC przekazało dotacje o łącznej wartości 2,85 mln dolarów, za pośrednictwem Fundacji Charytatywnej PwC, na wsparcie organizacji pracujących w społecznościach dotkniętych przez COVID‑19. Z kolei Mastercard połączył siły z fundacjami Billa i Melindy Gates oraz Wellcome, aby uruchomić COVID‑19 Therapeutics Accelerator. Celem działalności akceleratora jest zwiększenie dostępności metod leczenia i ich rozwój. HP podjęło natomiast współpracę z właścicielami drukarek 3D, aby produkować sprzęt medyczny dla pracowników służby zdrowia na pierwszej linii walki z pandemią. W tym celu firma udostępnia bezpłatnie swoje projekty sprzętu medycznego do druku 3D. W ten sposób firma przyspieszyła produkcję medycznych osłon twarzy (przyłbic) czy otwieraczy do drzwi, niwelujących potrzebę użycia rąk.
Polskie firmy też budowały pomosty między sobą, klientami oraz dostawcami. Powstała m.in. koalicja Polskie Szwalnie, w której rodzime firmy zaangażowały się w szycie maseczek. Inicjatywę wsparli duzi gracze, tacy jak 4F czy LPP, ale też mniejsze przedsiębiorstwa. Nie zabrakło też działań z myślą o klientach szczególnie dotkniętych sytuacją pandemii. Banki umożliwiały odroczenie rat kredytowych czy odsetkowych, chcąc zapewnić klientom oddech finansowy w trudnym okresie. Firmy wspierały też swoich kontrahentów, dzieląc się wiedzą, organizując webinaria online, bezpłatnie udostępniając narzędzia do zarządzania kryzysowego. Obecnie tę wielką mobilizację zastępuje rosnąca niepewność o przyszłość. Nadchodzi moment solidarnej odbudowy rynku, relacji społecznych oraz obszarów życia, które ucierpiały. To będzie prawdziwy egzamin dojrzałości z odpowiedzialności.
Egzamin drugi: troska o środowisko
Dzisiaj trudno wyrokować, jak silne zaangażowanie firm w działania związane z pandemią wpłynie na długoterminowe strategie CSR. Działania Komisji Europejskiej na rzecz Zielonego Ładu dają nadzieję, że pomimo covidowych perturbacji organizacje nie zboczą z kierunku proklimatycznego i prośrodowiskowego. Oby tak było, biorąc pod uwagę, że w ciągu ostatnich 10 lat rosły obawy dotyczące zmian klimatycznych, a w tym roku pięć najważniejszych długoterminowych zagrożeń w raporcie Światowego Forum Ekonomicznego na temat globalnego ryzyka dotyczyło środowiska (zobacz ramkę Zmiany klimatyczne uderzają mocniej i szybciej, niż oczekiwano). Biznes nie może więc sobie pozwolić na totalną zmianę priorytetów. Ponieważ wszystkie kluczowe wskaźniki wskazują na pogarszanie się i tak już złej kondycji środowiska, zarówno sektor publiczny, jak i prywatny muszą przyspieszyć swoje wysiłki w zakresie łagodzenia ryzyka klimatycznego i adaptacji swoich modeli biznesowych.
Z przeglądu dobrych praktyk CSR publikowanych przez FOB wynika, że organizacje coraz chętniej podejmują liczne inicjatywy zewnętrzne w trosce o środowisko i społeczność, a także zmieniają się od środka, promując ruch zero waste, ekologię czy zdrowie wśród pracowników. Jeszcze kilka lat temu zrównoważony rozwój był modnym hasłem korporacyjnym, ale dzisiaj staje się priorytetem strategicznym. Pod koniec ostatniego roku 11 tysięcy naukowców alarmowało, że przyszłość Ziemi jest zagrożona. Nieuchronność nadchodzących zmian zmobilizowała środowisko biznesowe do podjęcia na szczeblu międzynarodowym działań ratujących planetę (zobacz ramkę Środowisko biznesowe w trosce o środowisko naturalne).
Zmiany klimatyczne uderzają mocniej i szybciej, niż oczekiwano
Oto pięć największych, najbardziej prawdopodobnych i najbardziej dotkliwych w skutkach globalnych zagrożeń. Wszystkie dotyczą zmian środowiskowych.
Ekstremalne zdarzenia pogodowe powodujące poważne szkody w mieniu, infrastrukturze, a także zagrażające życiu ludzi.
Niepowodzenia rządów i biznesu w łagodzeniu skutków zmian klimatu i adaptacji do nich.
Znacząca utrata różnorodności biologicznej i załamanie ekosystemu (lądowego lub morskiego) z nieodwracalnymi konsekwencjami dla środowiska, skutkujące poważnym uszczupleniem zasobów dla ludzkości i przemysłu.
Istotne klęski żywiołowe, takie jak trzęsienia ziemi, tsunami, erupcje wulkanów i burze geomagnetyczne.
Szkody w środowisku spowodowane przez człowieka i katastrofy, w tym wycieki ropy, skażenie radioaktywne.
Źródło: Global Risk Report 2020, Światowe Forum Ekonomiczne
Długoterminowe skutki zmian klimatycznych, takie jak wzrost temperatury i poziomu mórz czy ekstremalne zjawiska pogodowe (np. pożary i burze tropikalne), zagrażają infrastrukturze, uprawom, a także mogą uniemożliwiać życie w wielu gęsto zaludnionych obszarach. Ryzyko związane z klimatem potęguje również rosnące napięcia wynikające z konfliktów handlowych, geopolitycznych i wewnętrznych. Takie okoliczności wywierają presję na liderach biznesu. Z danych Światowego Forum Ekonomicznego wynika, że ryzyko dla firm będzie rosło zarówno ze względu na bezpośredni wpływ zmiany klimatu na działalność biznesową i łańcuchy dostaw, jak i większe zapotrzebowanie na działania ze strony coraz bardziej zainteresowanych losem planety interesariuszy. Co zatem robić? Zdaniem ekspertów warto pamiętać o trzech aktywnościach, zwiększających odporność strategiczną.
1. Monitorować zmiany legislacyjne i regulacyjne, aby nie przeoczyć ważnych ustaleń. Niektóre z nich są motywowane silnymi i nagłymi naciskami społecznymi, jak np. ruch przeciw plastikowi, podczas gdy inne, jak przepisy dotyczące norm emisji spalin, padają ofiarą sprzecznych oczekiwań i mogą zaskoczyć branże.
2. Przygotować się na rosnącą presję na kwestie klimatyczne ze strony wszystkich interesariuszy – inwestorów, klientów, pracowników i społeczności. Czy inwestorzy mogą żądać wycofania się z niektórych sektorów, takich jak paliwa kopalne? Czy pracownicy mogliby zainicjować strajk, by firma zareagowała na zmiany klimatu? Czy klienci zbojkotują niezrównoważone produkty? Warto przemyśleć odpowiedzi na te pytania.
3. Dokonać analizy ryzyka związanego ze zmianą klimatu, od bezpośredniej ekspozycji firmy na skutki zjawiska, przez zmiany polityki, po wyzwania związane z transformacją i skutki finansowe. Najlepiej uwzględniać różne źródła zakłóceń – dla operacji, rynków, klientów i inwestycji – w ogólnym zarządzaniu ryzykiem i planach biznesowych. Bardziej rygorystyczna analiza może pomóc zidentyfikować warte monitorowania wskaźniki ryzyka – klimatyczne i środowiskowe. Docelowo ułatwi to spełnienie wymogów dotyczących ujawniania informacji o ryzyku klimatycznym przez inwestorów instytucjonalnych, kredytodawców i ustawodawców, które prawdopodobnie ulegną rozszerzeniu.
Warto przy tym pamiętać, że presja wynikająca z ryzyka klimatycznego stwarza również duże możliwości dla przedsiębiorstw w dostosowaniu strategii do kierunku zmian.
Odpowiedzialność w DNA
Organizacje tworzone w ostatnich latach lepiej odnajdują się w nowych warunkach i łatwiej im budować odpowiedzialne modele biznesowe. Cieszy powstawanie firm w branży odzieżowej, które stosują zrównoważone metody produkcji. Holenderski start‑up Pure Sportswear sprzedaje odzież wykonaną z butelek z politereftalanu etylenu. Polski start‑up Circular Scrap pozyskuje skrawki materiałów od szwalni, marek odzieżowych i projektantów mody, a następnie sprzedaje je na swojej platformie, by ograniczać liczbę odpadów z produkcji odzieży.
Firmy, które dłużej funkcjonują już na rynku, mają utrudnione zadanie, zwłaszcza że ich wiarygodność środowiskowa podlegać będzie coraz większej kontroli. Coraz częściej klienci zwracają uwagę nie tylko na „wyrządzanie mniejszych szkód”, ale też na działania mające pozytywny wpływ na otoczenie, tworzące wartość dodaną. Na przykład KLM – holenderskie linie lotnicze – ze względu na politykę CSR zaczęły promować połączenia kolejowe na krótszych trasach, ponieważ podróż pociągiem przyczynia się do mniejszej emisji.
Środowisko biznesowe w trosce o środowisko naturalne
Świat potrzebuje wielkiej koalicji, aby stawić czoła zmianom klimatycznym. Oto wybrane inicjatywy i porozumienia, które demonstrują odpowiedzialność środowiska biznesowego za środowisko naturalne.
RE100 – inicjatywa ponad 200 najbardziej rozpoznawalnych firm na świecie – w tym IKEA, Apple, Google, Nike i Coca‑Cola – zobowiązujących się do wykorzystania 100% odnawialnej energii elektrycznej w swoich globalnych operacjach do 2050 roku.
Business for Nature – inicjatywa biznesu na rzecz środowiska naturalnego, promowania neutralności klimatycznej i bioróżnorodności.
Zero Discharge of Hazardous Chemicals (ZDHC) – program certyfikacji wspierający firmy w osiągnięciu zrównoważonego rozwoju, zarządzaniu ryzykiem i działaniach w zgodzie z przepisami.
The New Plastics Economy Global Commitment – inicjatywa firm, rządów i innych organizacji ze wspólną wizją i celami w zakresie usuwania odpadów z tworzyw sztucznych i zanieczyszczeń u ich źródła.
Nawet firmy długo działające na rynku myślą o takim skorygowaniu profilu swojej działalności, by była ona mniej obciążająca dla środowiska. Autorzy raportu Osiem mitów o gospodarce obiegu zamkniętego Karol Pogorzelski i Leszek Kąsek z ING Banku Śląskiego twierdzą, że temat ten nie przestał być aktualny, nawet jeśli stracił na pilności z powodu pandemii.
„Gdy nastąpi odbudowa gospodarki, państwa będą mogły pobudzać koniunkturę na dwa sposoby. Albo ignorując globalne problemy środowiskowe (ocieplenie klimatu, susze, smog, zanieczyszczenie plastikiem czy utratę bioróżnorodności), albo uwzględniając te czynniki. Sądzimy, że ostatecznie zwycięży drugie podejście. Problemy te są coraz trudniejsze do ignorowania, a ich rozwiązanie wciąż znajduje się wysoko na liście priorytetów opinii społecznej” – czytamy we wspomnianym raporcie.
Autorzy podkreślają, że wokół gospodarki o obiegu zamkniętym powstało wiele mitów. Jednym z nich jest przekonanie, że stawia ona sobie za cel eliminację plastiku, co w dobie podwyższonego reżimu sanitarnego wydaje się nierealne. Z danych WHO wynika, że w ciągu zaledwie jednego miesiąca pandemii służby medyczne globalnie zużywają 89 milionów maseczek i 76 milionów par rękawiczek. Warto jednak pamiętać, że zwolennikom gospodarki obiegu zamkniętego nie chodzi o wyeliminowanie plastiku (który również ich zdaniem jest lekkim, trwałym i higienicznym tworzywem). Chodzi o zmianę sposobu jego wykorzystania i przetwarzania, tak aby ograniczyć ilość odpadów z plastiku, które później zalegają w środowisku. „Gospodarkę obiegu zamkniętego traktujemy jako ważne narzędzie rozwiązywania problemów ekonomicznych i środowiskowych, zwłaszcza ograniczonych zasobów naszej planety w stosunku do potrzeb konsumpcyjnych ludzi” – podkreślają twórcy raportu.
Presja wynikająca z ryzyka klimatycznego stwarza również duże możliwości dla przedsiębiorstw w dostosowaniu strategii do kierunku zmian i dokonaniu transformacji modeli biznesowych.
Pandemia nieco spowolniła działania prośrodowiskowe i proklimatyczne, ale wiele wskazuje na to, że będzie to tylko chwilowy letarg. Unia Europejska nie rezygnuje ze strategii Zielonego Ładu, a nawet łączy wsparcie odmrażanych gospodarek z „nowym zielonym ładem” i nakłada obowiązek raportowania danych klimatycznych. Zgodnie z wizją nowoczesnej, zasobooszczędnej i konkurencyjnej gospodarki do 2050 roku kraje UE mają osiągnąć zerowy poziom emisji gazów cieplarnianych netto. Ma dojść do oddzielenia wzrostu gospodarczego od zużywania zasobów. Ludzie, przedsiębiorstwa i regiony, które najbardziej odczują skutki przejścia na gospodarkę ekologiczną, mają otrzymać wsparcie finansowe i techniczne. Służyć temu będzie mechanizm sprawiedliwej transformacji, w ramach którego w latach 2021–2027 najbardziej dotknięte regiony mają otrzymać 100 miliardów euro. Szykuje się zatem wiele nowych możliwości na tworzenie nowego odpowiedzialnego biznesu.
Komfort czy odwaga?
W poszukiwaniu optymalnej formuły zarządzania firmy coraz częściej zwracają się ku ideom przywództwa odpowiedzialnego. Zgodnie z nimi najskuteczniejsi liderzy nie tylko dbają o rozwój swoich organizacji i wyniki finansowe, ale też przypisują działalności firmy wyższy cel, realizują jej misję i pomagają zatrudnionym osobom nadać sens ich pracy. Przedsiębiorstwa, które aktywnie angażują się we wprowadzanie pozytywnych zmian w otaczającym świecie, zyskują podwójnie. Kreują wizerunek firmy odpowiedzialnej za swoje otoczenie, a jednocześnie zwiększają swoje szanse na przetrwanie w rzeczywistości, w której coraz mniej liczy się zysk kosztem zasobów naturalnych i zanieczyszczania środowiska, a coraz bardziej – pozytywny wpływ.
Jak wskazuje raport Światowego Forum Ekonomicznego, stan planety jest niepokojący szczególnie dla młodszych pokoleń. Osoby urodzone po 1980 roku oceniły wagę zagrożeń środowiskowych – zarówno w ujęciu krótko-, jak i długoterminowym – wyżej niż inni respondenci. Prawie 90% młodszych respondentów uważa, że „ekstremalne fale upałów”, „zniszczenie ekosystemów” i „stan zdrowia w kontekście zanieczyszczenia środowiska” ulegną pogorszeniu w 2020 roku. Z taką samą opinią zgodziło się około 70% respondentów reprezentujących starsze pokolenia. Ponadto zdaniem młodszych uczestników badania wpływ zagrożeń środowiskowych do 2030 roku będzie bardziej katastrofalny. Firmy działające długoterminowo nie mogą lekceważyć stanowiska coraz bardziej liczącej się grupy klientów. Czeka je prawdziwy egzamin dojrzałości, z którego ocenę wystawią im wszyscy interesariusze.
Przeczytaj pozostałe artykuły z raportu»
Pandemia a strategie CSR
Marzena Strzelczak PL
Jeszcze nie wiemy, czy pandemia będzie wzmacniała trendy zrównoważonego rozwoju biznesu. Zaangażowanie na rzecz wspierania innych, poczucie wspólnoty oraz refleksje dotyczące nadmiernego konsumpcjonizmu powoli zastępuje nowa (niepewna) rzeczywistość.
Wartości to fundament silnego biznesu
Rok 2020 z całą pewnością możemy nazwać przełomowym. Zarówno w obszarze gospodarczo-ekonomicznym, jak i w społecznym. Żyjemy w czasach zmian, a zarazem dużej niepewności. Nikt z nas nie wie, jak będzie wyglądał świat i gospodarka za kilka lat czy też za kilka miesięcy.
Nowe technologie – narzędzie do walki z cyfrowym wykluczeniem
Dzięki dynamicznemu rozwijaniu technologii telekomunikacyjnych Huawei bierze aktywny udział w walce o likwidację nierówności i włączenie wszystkich w cyfrowy świat. Firma wspiera zarówno cele zrównoważonego rozwoju określone przez ONZ, jak i autorskie projekty na rzecz walki z wykluczeniem, takie jak skupiona na integracji cyfrowej inicjatywa TECH4ALL.
Dzisiaj strategicznie myślimy o przyszłości
By stworzyć skuteczną strategię zrównoważonego rozwoju, firmy powinny ściśle łączyć jej założenia z celami biznesowymi. Przekonuje o tym lider polskiego rynku piwnego, który konsekwentnie realizuje ambitne cele rozwojowe swoje oraz Grupy Asahi, której jest częścią.
